Urganch davlat universiteti I. S. Abdullayev

Nazorat va mulohaza uchun savollari
1. Sotishni rag‘batlantirishda qanday usullar optimal hisoblanadi?
2. Marketing kommunikatsiyalarining o ‘zgarishiga qaysi omillar 
ta ’sir qiladi?
3. Bo‘lajak iste’molchi qanday axborotlami olishi shart?
4. To‘g ‘ri marketing deganda nimani tushunasiz?
5. Xaridorlarga ta ’sir etish uslublari qanday?
6 . Marketingda kommunikatsiya siyosatining o ‘mi qanday?
7. Kommunikatsiyaning asosiy vositalariga nimalar kiradi?
8. Iste’molchilami rag‘batlantirish uslubini qanday tanlaysiz?
269

---

13-MODUL. INTERAKTIV M ARKETING
13.1. Interaktiv marketing tushunchasi mohiyati
Interaktiv marketing (ing. interactive - o ‘zaro ta’sir o ‘tkazish) bu 
innovatsion yondashuvlar va vositalardan foydalanishni nazarda tutadi- 
gan iste’m olchilar bilan ishlashning mutlaqo yangi sohasi. Interaktiv 
m arketing zamonaviy texnologiyalarga asoslangan b o ‘lib, intemet-re- 
surslar, SM S-o‘yinlar, SMS-suhbatlar, tanlovlar va boshqa shunga o ‘x- 
shash xizmatlarning imkoniyatlaridan foydalanadi. Bu intemetdagi har 
xil reklama turlaridan farq qiladi. Interaktiv tushunchasi muloqotning 
ikkita xususiyati bilan ajralib turadi: shaxsga murojaat qilish qobiliyati 
va u kishining xatti-harakatini kuzatish va eslash qobiliyati. Bu ikkita 
xususiyat uchinchisini yaratadi: shaxsni o ‘ziga xos javobini hisobga 
olgan holda yana bir bor murojaat qilish qobiliyati.
Interaktiv marketing, iste’molchi qilgan narsaga bevosita javob 
qaytaradigan marketing taktikasini o ‘z ichiga oladi. Masalan, "Siz bu 
bilan qovurilgan kartoshkani istaysizmi?" interaktiv marketing shaklidir. 
Odatda, siz gamburgerga buyurtma berasizmi, deb so‘raladi, lekin agar 
siz yana boshqa narsaga buyurtma berasizmi deb so'ralmaydi. Gambur- 
gemi buyurtma qilish, boshqa narsani (mahsulotni) buyurtma berishni 
keltirib ehiqaradi. Interaktiv marketing innovatsion yondashuvlar va 
vositalardan foydalanishga asoslangan iste’molchilar bilan ishlashning 
nisbatan yangi yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda uni 
aniqlashga yagona yondashuv y o ‘q - b a ’zi olim lar uni iste’molchi bilan 
to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri o ‘zaro munosabatlarning maxsus shakli bilan aniqlay- 
dilar, boshqalari uni internet-marketing bilan taqqoslashadi, boshqalar 
esa uni interaktiv marketing kommunikatsiyalarining maxsus majmuasi 
deb bilishadi. Shunday qilib, bitta yondashuvga k o ‘ra, Interaktiv marke­
ting iste’molchi bilan bunday o ‘zaro munosabatni tashkil etish tamoyi- 
liga asoslanadi deb qaraladi, bunda sotuvchining (ishlab chiqaruvchi- 
ning) va xaridoming bevosita va jud a tez (operatsion) o ‘zaro ta ’siri 
natijasida sotishning katta hajmi va eng yuqori qoniqishga erishiladi. 
Kompaniyaning marketing faoliyatidagi eng yuqori darajadagi inter- 
aktivlik, sotuvchi (ishlab chiqaruvchi) xaridorlarga yangi, yaxshilangan 
tovarlar va xizmatlami sotib olish imkoniyatini taklif qilgan iste’mol­
chilar talablarining o ‘zgarishiga zudlik bilan javob qaytarganda erishi­
ladi. Boshqa yondashuvga k o ‘ra, interaktiv marketing deganda oxirgi
270

---

foydalanuvchilar bilan ishlashning yangi y o ‘nalishi tushunilishi kerak, 
bu reklama kompaniyasida iste’m olchilaming bevosita ishtirok etish 
zarurligini anglatadi. Aslida, interaktiv marketing to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri m ar­
ketingning yangi shakllangan shakllaridan biri, deyish adolatli. Shu bilan 
birga, u asosan elektron tijorat va telemarketing kabi to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri 
marketingni tashkil etish shakllaridan foydalanishga qaratilgan. Inter­
aktiv marketing ham to ‘g‘ridan-to‘g ‘ri marketingni potensial iste’mol­
chilar bilan shaxsiylashtirilgan bevosita aloqalami o ‘m atishga qaratil­
gan. Interaktiv marketing umuman to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri marketingdan farqli 
o ‘Iaroq aniq yo‘naltiriIgan. Xususan, biz uning insoniyatning kundalik 
hayotiga tobora k o ‘proq kirib boradigan onlayn-makonga yo‘naltirilgan- 
ligi haqida tasavvurga egamiz. Interaktiv marketingning qo‘llash imko- 
niyatlarini belgilaydigan asosiy xususiyatlari quyidagilardir: t a ’siming 
tanlanganligi; foydalanuvchilami (iste’molchilami) aniqlash; xaridlami 
faollashtirish; virusli marketing ta ’siridan foydalanish qobiliyati; rekla­
ma m a’lumotlarini tarqatish narxini pasaytirish. Umuman olganda, 
interaktiv marketing internet muhitida amalga oshirilsa, kompaniyalar 
uchun nisbatan arzon deb aytish adolatli. Bu k o ‘proq moslashuvchan- 
likni ta ’minlaydi va bozor sotuvchilariga o ‘z faoliyatini atrof-muhitning 
o ‘zgaruvchan sharoitlariga tezda moslashtirishga imkon beradi. Inter­
aktiv marketingni amalga oshirish uchun asosiy vositalar internet m uhi­
tida tadqiqotlar, internet aloqasining turli vositalari, shu jumladan rekla­
ma saytlari va onlayn-do‘konlar, sms o ‘yinlari, sms-suhbatlar, tanlovlar 
va boshqa shunga o ‘xshash xizmatlar hisoblanadi. Interaktiv marketing­
da, jarayon alohida mijozlar faoliyati va istiqbollariga qarab reaksiya 
qiladi va o'zgaradi. Interaktiv marketing bu marketing uslubining bir 
turi, bunda marketolog yangi va yanada yaxshi marketing xabarlarini 
ishlab chiqarish uchun mijozlaming fikr va mulohazalariga tayanadi. 
Oddiy so‘zlar bilan aytganda, interaktiv marketing marketologlari 
o‘zlarining mijozlariga ergashishadi, lekin ularga yetakchilik qilmaydi. 
M ijozlar yangi ishlanmalar paydo b o ‘lishiga asoslanib, o ‘zlarining 
fikrlari 
va 
tanlovlarini 
taqdim 
etishganligi 
sababli, 
yashirin 
yo‘lboshchilardir. Interaktiv marketingda reklama dinamik jarayonga 
aylanadi. Mijozlar shaxsiy imtiyozlar bilan bog‘lanishlari, fikr- 
mulohazalarini 
qoldirishlari 
mumkin. 
Ular 
hatto 
demografik 
m a’lumotlami ham taklif qilishlari mumkin. Bu sizning reklama 
harakatlaringizni boshqarish uchun foydali b o ‘lishi mumkin. Interaktiv
271

---

m arketingda reklama dinamik jarayonga aylanadi. M ijozlar shaxsiy 
xohish-istaklarini bildirishga, fikrlarini qoldirishga taklif etiladilar. Ular 
hatto demografik m aium otlam i ham taklif qilishlari mumkin. Bu 
sizning reklama harakatlaringizni boshqarish uchun foydali b o ‘lishi 
mumkin. 
Interaktiv marketing ko ‘pincha voqealarga asoslangan 
marketing yoki hattoki trigger-marketing deb ataladi, chunki bu 
mijozning e ’tiboriga tushgan narsalarga javob berish va marketing 
samaradorligini oshirish bilan b o g iiq . Ingliz tilidan tarjima qilingan 
“trigger” so‘zi "ishga tushirish" degan m a’noni anglatadi. To‘g‘ri taijim a 
ushbu tushunchaning mohiyatini aks ettiradi. Trigger - bu sotuvchilar- 
ning quroli. Ushbu atama marketologlar tomonidan yaxshi ko ‘riladi, 
chunki u ularga foyda keltiradi. Psixologiya nuqtayi nazaridan nima 
ekanligini o ‘rganib chiqib, savdo mutaxassislari sotib olish istagini 
qo ‘zg ‘aydigan mexanizmlami yaratishga asoslangan butun marketing 
strategiyalarini yaratadilar.
M arketingda haqiqatan ham yaxshi ishlaydigan triggerlar:
“Narxlar oy oxirigacha amal qiladi”, “aksiyalar tugamoqda”. Trig­
gerlar turli xil manbalardan kelib chiqishi mumkin. Bu m a’lumotlaming 
tahlili mijozlaming fikr-mulohazalari yoki xodimlaming aqliy hujumi 
b o iis h i mumkin. Chunki kompaniya yoki tashkilot uchun foydali b o i ­
gan iste’molchilami q i’z iq ’tiruvch to'plam ini diagnostika qilish juda 
muhim jarayon.
Interaktiv marketingdagi eng katta innovatorlardan biri Amazon, 
com. U saytga tashrif buyuruvchilaming xatti-harakatini to ‘playdi va 
tahlil qiladi, keyin bu tahlildan mijozga mazmunli m aium otni k o ‘rsatish 
uchun foydalanadi. Amazon oldingi kitob qidirishlari yoki xaridlari 
asosida "o‘qishni tavsiya etgan" tanlov taklif qiladi. Onlayn muhitning 
bunday turi shaxsiy xarid qilish tajribasini va sayt ichida uzoq vaqt 
qolishini (ba’zan "saytga yopishqoqlik" deb nomlanadi) va k o ‘proq 
xaridlar 
amalga 
oshishini 
yaratadi. 
Amazon 
nafaqat 
sizning 
qidimvingizga o ‘xshagan boshqa narsalami k o ‘rib chiqayotganini emas, 
balki agar siz xarid qilsangiz, Amazon sizga ushbu mahsulotni sotib 
olgan boshqalami ham sotib olganligini aytib beradi. Amazon sizning 
m aium otlaringizni eslab qoladi va sizga elektron xabarlarini yuboradi 
yoki sotib olish tarixingiz asosida onlayn shunga o ‘xshash narsalar 
(mahsulotlami)ni k o ‘rsatadi.
272

---