Urganch davlat universiteti fizika –matematika fakulteti Fizika yo’nalishi 203- guruh talabasi Sharipova Xolidaning

1.1 Akademik Litseylarda “Molekular fizika” bo’limining mazmuni va uning nazariy taxlili.
Modda tuzilishining molekulyar-kinetik nazariyasi quyidagilarga asoslanadi:
1. Moddalar molekula (atom)lardan tashkil topgan.
2. Modda molekula (atom)lari to’xtovsiz va tartibsiz harakat qiladi.
3. Modda molekula (atom)lari bir-birlari bilan o’zaro ta’sirda bo’ladi
Molekular-kinetik nazariyaning yaratilishi.
Molekular-kinetik nazariyaning yaratilishi ko’p asrlik tarixga ega. Qadimgi Yunonistonning buyuk mutafakkiri Demokrit tabiatdagi barcha narsalar bo’linmas zarralar – atomlardan tashkil topganligini birinchi bo’lib aytgan. Uning ta’limotiga ko’ra, atomlar eng mayda, bo’linmas va o’zgarmas, moddiy zarralar bo’lib, fazoda doimo har tomonga harakat qiladi.
Sharqning buyuk allomasi Abu Rayxon Beruniy o’z asarlarida moddalar mayda zarralardan tuzilganligi, ular orasida tortishish kuchi mavjudligi haqida mulohaza yuritgan. Rus olimi M.N Lomonosov moddalarning tuzilishi va xossalarini molekulalarning harakati va o’zaro ta’siri asosida tushintirgan.
Turli davrlarda yashab ijod etgan olimlarning ilmiy izlanishlari natijalari asosida ingliz olimi J.Maksvellning 1859-yildagi, avstriyalik olim L.Bolsmanning 1868-1871-yillardagi, amerikalik olim J.Gibbsning 1901-yildagi kashfiyotlari natijasida bosqichma-bosqich modda tuzilishining molekular-kinetik nazariyasi yaratildi.
Molekulyar fizika va issiqlik hodisalarini o`rganish katta tarbiyaviy ahamiyatga ega‚ hamda issiqlik texnikasini va ma`lum texnik xususiyatlarga ega bo`lgan materiallarni yaratish sohasidagi fan va texnikaning quyidagi ulkan yutuqlarini namoyon qiladi:
—issiqlik hodisalarini bilish mumkinligi va ularga xos xususiyatlar haqidagi
ilmiy tasavvurlarni solishtirish;
—makro va mikro kattaliklar orasidagi sabab va oqibatli bog`liqliklarni ehtimoliy-statistik xarakterini ochib berish;
—o`rganilayotgan nazariya qonun va tushunchalarini tadbiq etish chegaralarini aniqlash;
—olamni hozirgi zamon tabiiy ilmiy manbalarini vujudga kelishi va rivojlanishida molekulyar kinetik nazariyani ulkan rolini ko`rsatib berishni o`z ichiga oladi.
Ideal gaz molekular-kinetik nazariyasining asosiy tenglamasi:
P = n (1)
tenglamaning o’ng tomonini 2 ga ko’paytiraylik va bo’laylik, natijada quyidagi formula hosil bo’ladi:
P = n (2)
Ideal gazning bosimi hajm birligidagi gaz molekulalari o’rtacha kinetik energiyasining uchdan ikki qismiga teng. Temperatura jismning issiqlik holatini miqdor jihatdan aniqlaydigan fizik kattalikdir. “Temperatura” lotinchada “holat’ degan ma’noni bildiradi. Temperaturaning mumkin bo’lgan eng past qiymati – 273,160C gat eng. Temperaturaning bu qiymati absolyut nol temperatura deyiladi.
Kelvin tomonidan 1848-yida taklif etilgan absolyut temperatura shkalasi Kelvin shkalasi deb ataladi. Kelvin shkalasi bilan ifodalangan temperatura T bilan belgilanadi va Kelvin (1 K) hisobida ifodalanadi. Kelvin shkalasi bo’yicha temperatura birligi qiymati Selsiy shkalasidagi qiymatga teng, ya’ni 1K = 10C. Kelvin shkalasi bo’yicha T temperatura bilan Selsiy shkalasi bo’yicha olingan t temperatura orasidagi bog’lanish quyidagicha ifodalangan:
T = t + 273 K (3)