Urganch davlat universiteti filologiya fakulteti o‘zbek tili va adabiyoti yo‘nalishi 192-sirtqi guruh talabasi Salayeva Robiyaning Jahon adabiyoti kursidan tayyorlagan taqdimoti. Mavzu: Turkiy xalqlar adabiyotining mushtarak jihatlari

Ma’lumki, turkiy qavmlar deganda biz o’zbek, qazoq, qirg’iz, turkman, qoraqalpoq, uyg’ur, totor, boshqird, chuvash, ozarboyjon, qorachoy, turk, gagauz, qo’miq, balqar kabi o’ttizga yaqin millatlarni ko’zda tutishimiz kerak. Bu millatlar esa Yevro–Osiyo materigining kattagina qismida joylashgan hududlarda hayot kechiradi. Ana shu qarindosh xalqlarning adabiyotini bir butun holda yaxlit o’rganish, ularning ijtimoiy – ma’naviy hayotini yaqindan anglashga yordam beradi. Yuqorida ko’rsatilgan xalqlarning eng qadimgi adabiy – madaniy yodgorligiga e’tibor bersangiz, ularda bir–biriga o’xshash asarlarning variantlariga duch kelasiz. Masalan, “Go’ro’g’li” turkumidagi dostonlarning usmonli turklarda, ozarbayjon, turkman va o’zbeklarda bir qancha variantlari uchraydi. “Alpomish”, “Manas”, “Dada Qurqut” kabi dostonlar haqida ham shuni aytish mumkin. Bunday holatni biz faqat doston janridagi asarlar misolida emas, balki xalq og’zaki ijodining boshqa janrlarida ham ko’plab uchratishimiz mumkin.

• Ma’lumki, turkiy qavmlar deganda biz o’zbek, qazoq, qirg’iz, turkman, qoraqalpoq, uyg’ur, totor, boshqird, chuvash, ozarboyjon, qorachoy, turk, gagauz, qo’miq, balqar kabi o’ttizga yaqin millatlarni ko’zda tutishimiz kerak. Bu millatlar esa Yevro–Osiyo materigining kattagina qismida joylashgan hududlarda hayot kechiradi. Ana shu qarindosh xalqlarning adabiyotini bir butun holda yaxlit o’rganish, ularning ijtimoiy – ma’naviy hayotini yaqindan anglashga yordam beradi. Yuqorida ko’rsatilgan xalqlarning eng qadimgi adabiy – madaniy yodgorligiga e’tibor bersangiz, ularda bir–biriga o’xshash asarlarning variantlariga duch kelasiz. Masalan, “Go’ro’g’li” turkumidagi dostonlarning usmonli turklarda, ozarbayjon, turkman va o’zbeklarda bir qancha variantlari uchraydi. “Alpomish”, “Manas”, “Dada Qurqut” kabi dostonlar haqida ham shuni aytish mumkin. Bunday holatni biz faqat doston janridagi asarlar misolida emas, balki xalq og’zaki ijodining boshqa janrlarida ham ko’plab uchratishimiz mumkin.

Turkiy xalqlarning kelib chiqishi bo’yicha “Alan Quva” to’g’risidagi afsona ham diqqatga sazovordir. Bunda Alan Quva nomli ayol turklarning eng katta onasi sifatida tasvirlangan. Bunda aytilishicha, Alan Quva juda aqlli, tadbirkor, mehribon ayol sifatida tasvirlangan. Mazkur afsonada barcha turk qavmlari Alan Quva farzandlari deyilgan. Qadimgi turkiy xalqlarning umumiy yodgorligi bo’lgan “O’g’iznoma”, “Dada Qurqut” kabi dostonlar ham mavjud. Bu dostonlarda aks ettirilgan voqyealarning ko’pchiligi miloddan oldingi davrlarda bo’lib o’tgan. Bizga grek tarixchilarining asarlaridan yetib kelgan “To’maris”, “Shiroq” nomli afsonalar ham barcha turkiy xalqlarning madaniy yodgorligi bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari, qadimiy turkiy xalqlar Eron tili guruhiga mansub xalqlar bilan yonma–yon yashagan. Tarixiy taraqqiyot natijasida ular bilan qo’shilib, aralashib ketgan turkiy qavmlar ham bor. Bu holat ko’proq o’zbeklarda ko’zga tashlanadi

• Turkiy xalqlarning kelib chiqishi bo’yicha “Alan Quva” to’g’risidagi afsona ham diqqatga sazovordir. Bunda Alan Quva nomli ayol turklarning eng katta onasi sifatida tasvirlangan. Bunda aytilishicha, Alan Quva juda aqlli, tadbirkor, mehribon ayol sifatida tasvirlangan. Mazkur afsonada barcha turk qavmlari Alan Quva farzandlari deyilgan. Qadimgi turkiy xalqlarning umumiy yodgorligi bo’lgan “O’g’iznoma”, “Dada Qurqut” kabi dostonlar ham mavjud. Bu dostonlarda aks ettirilgan voqyealarning ko’pchiligi miloddan oldingi davrlarda bo’lib o’tgan. Bizga grek tarixchilarining asarlaridan yetib kelgan “To’maris”, “Shiroq” nomli afsonalar ham barcha turkiy xalqlarning madaniy yodgorligi bo’lib hisoblanadi. Bundan tashqari, qadimiy turkiy xalqlar Eron tili guruhiga mansub xalqlar bilan yonma–yon yashagan. Tarixiy taraqqiyot natijasida ular bilan qo’shilib, aralashib ketgan turkiy qavmlar ham bor. Bu holat ko’proq o’zbeklarda ko’zga tashlanadi