Urganch davlat universiteti filologiya fakulteti: o‘zbek tili 212-guruh talabasi Xudoyberganova surayyoning aruz va mumtoz poetikaga kirish fanidan tayyorlagan mustaqil ishi

Fitratning “adabiyot qoidalari” asarini o‘qib o‘rganish

Adabiyot so‘zini tuzukgina onglamoq uchun boshlab san’at ham go‘zal san’atlar degan so‘zni ta’rif qilib o‘tish lozimdir. San’at lug‘atda hunar demakdirkim: bir narsani yaxshi ishlab chiqarishdan iboratdir. Bir kishi bir ishni o‘ziga kasb qilib ohb, shunga berihb, yaxshi ishlab chiqaraturg‘an bo‘lsa, shu ish uning san’ati bo‘ladir. Bir kishi toboqchilikda1, bir kishi tikguchilikda yaxshi ishlasa, shu ish uning san’ati bo‘ladir. Bu san’atkorlardagi yaxshilikdan maqsad ishga yaramoqdir. Tanbur, dutor yasamoqqa san’ath bo‘lg‘an bir kishining tanbur, dutori shunga yaxshiroq yaraydir.

Bu ma’nodagi «san’at»dan tilakda boshqacha bo‘lg‘an bir turli san’atlar ham bor. Olaylik, san’ati tanbur cholish bo‘lg‘an bir kishini yaxshilab chaling‘an bir «Iroq»2 kuyi bu kishining san’atidir. Biroq yaxshilab chaling‘an «Iroq» kuyining tilagi bilan yaxshilab yasalg‘an bir tanbur, bir tanbuming tilagi orasida kattakan ayirma bordir. Boshqacha aytganda, «Iroq» kuyining yaxshilig‘i bilan toboq, tanburning yaxshihgi bir emasdir. Toboq, tanbuming yaxshiliqlari U bulaming ishqayarag‘anliklaridir. «Iroq» kuyining yaxshihg‘i esa kishiga ma’naviy ta’sir etmak, uning miyasini to iqinlantirmoqdir. Shuning uchun buning yaxshiligiga, yaxshihq emas, go‘zalhk deyiladir. Bunday san’atlarga esa «go‘zal san’atlar» deyiladir.

• Bu ma’nodagi «san’at»dan tilakda boshqacha bo‘lg‘an bir turli san’atlar ham bor. Olaylik, san’ati tanbur cholish bo‘lg‘an bir kishini yaxshilab chaling‘an bir «Iroq»2 kuyi bu kishining san’atidir. Biroq yaxshilab chaling‘an «Iroq» kuyining tilagi bilan yaxshilab yasalg‘an bir tanbur, bir tanbuming tilagi orasida kattakan ayirma bordir. Boshqacha aytganda, «Iroq» kuyining yaxshilig‘i bilan toboq, tanburning yaxshihgi bir emasdir. Toboq, tanbuming yaxshiliqlari U bulaming ishqayarag‘anliklaridir. «Iroq» kuyining yaxshihg‘i esa kishiga ma’naviy ta’sir etmak, uning miyasini to iqinlantirmoqdir. Shuning uchun buning yaxshiligiga, yaxshihq emas, go‘zalhk deyiladir. Bunday san’atlarga esa «go‘zal san’atlar» deyiladir.