Urganch davlat universiteti biologiya yo’nalishi II bosqich bakalavri kurs ishi mavzu: Birlamchi va ikkilamchi hayvonlar evolyutsiyasining ikki yo’nalishi Qabul qiluvchi: Bajardi: Urganch 2022 mundarija

Yassi chuvalchanglar tipi
Yassi chuvalchanglar ancha murakkab tuzilgan ikki yonlama simmetriyali hayvonlar. Agar ular tanasi b ylab xayolan bitta q chiziq tkazilsa, bu chiziq ularning tanasini teng ikki b lakka b ladi. Tanasi orqadan qorin tomoniga qarab yassilashgan, shakli bargsimon yoki tasmasimonb ladi. Yassi chuvalchanglarda haqiqiy t qimalar, maxsus organlar (hazm qilish, ayirish, jinsiy, sezgi organlari) hamda nerv sistemasi rivojlangan. Faqat birmuncha sodda tuzilgan vakillarining hazm qilish sistemasi to’la rivojlanmagan. Parazit tasmasimon chuvalchanglarning hazm qilish sistemasi yo’qolib ketgan. Yassi chuvalchanglarning tana b shlig'i rivojlanmagan. Organlar oralig'i g'ovak t qima bilan t lgan. Yassi chuvalchanglar tipining 13000 dan ortiq turi maTum. Ko’pchilik turlari odam va turli hayvonlar organizmida parazitlik qiladi. Ular orasida chuchuk suvda va dengizda yashovchi vakillari ham bor. Yassi chuvalchanglar tipi kiprikli chuvalchanglar, so’rg'ichlilar, tasmasimon chuvalchanglar sinflariga bo’linadi.
Hazm qilish sistemasi. Planariyaning og'iz teshigi qorin tomonining rta qismi yaqinida joylashgan. Og'zi qisqa muskulli halqum bilan tutashgan. Halqumdan uchta shoxchaga ajralgan uchi berk ichak boshlanadi. Ichak shoxlaridan biri bosh tomonga, qolgan ikkitasi orqa fomonga y nalgan. Har qaysi ichak, shoxlari z navbatida juda k p uchi berk yon shoxlarni, og'iz teshigi, halqum va ichak, ovqat hazm qilish sistemasini hosil qiladi. Planariyaning orqa ichagi va chiqaruv teshigi b lmaydi. Planariya mayda suv hayvonlari — chuvalchanglar, qisqichbaqasimonlar va hasharotlarning lichinkasi bilan oziqlanadi. ljasini dastlab z tanasi bilan qoplab oladi, so’ng tkir tishli halqumini og'zidan chiqarib, ljasining tanasiga sanchadi va uning ichidagi suyuqlikni so’rib oladi. Oziq iehakda hazm b ladi. Ichak shoxchalari orqali oziq butun tanasiga tarqaladi. Oziqning hazm b lmagan qismi og'iz teshigi orqali tashqariga chiqarib tashlanadi.
Ayirish sistemasi. Tanasining g'ovak to’qimasida juda k p uchi berk naychalar joylashgan. Bu naychalar tananing ikki yonidagi yirik 34 ikkita naychaga kelib tutashadi. Moddalar almashinuvi natijasida hosil b ladigan zararli moddalar tanadagi ortiqcha suv bilan mayda naychalarning ichiga sizib tib, ana shu naylar orqali chiqarib yuboriladi. Nerv sistemasi. Planariyaning nervhujayralari gidranikiga xshab tarqoq joylashmasdan, aksincha, tananing oldingi tomonida to’planib, ikkita nerv tugunini hosil qiladi. Bu nerv tugunlaridan tananing keyingi tomoniga ikkita nerv tomiri chiqadi. Har qaysi nerv tomiri nerv tolalaridan va ularning ustida joylashgan nerv hujayralaridan tashkil topgan. Nerv tomirlari k ndalang nervlar orqah zaro qo’shilib, narvon shaklini hosil qiladi. Nerv tugunlari va tomirlaridan tananing hamma qismiga nervlar ketadi. Ayniqsa, tananing oldingi tomonidagi paypaslagichlarida va ko’zlarida nervlar ko’p bo’ladi. Shunday qilib, planariyada va boshqa yassi chuvalchanglarda nerv hujayralari va nerv tomirlari birgalikda nerv sistemasini hosil qiladi. Planariya nerv sistemasi yordamida har xil ta'sir (harorat, suvning tarkibi, mexanik ta'sir)ni, ko’zlari yordamida yorug'likni sezadi. Paypaslagichlar, teri va ko’zlar sezgi organlari hisoblanadi. Jinsiy sistemasi va ko’payishi. Tanasining oldingi qismida oval shakldagi ikkita urg'ochilik ko’payish organi — tuxumdonlar, tanasining rtaroq qismida esa juda ko’p erkaklik ko’payish organlari — pufakka xshash urug'donlar joylashgan. Bu organlar uning jinsiy sistemasini tashkil etadi. Tuxumdonlarda tuxumlar, urug'donlarda esa spermatozoidlar hosil b ladi. Tuxum hujayrasi organizm ichida uruglanadi. Urug'lanishda ikkita planariya yaqinlashib, urug' hujayralari almashinadi. Uruglangan tuxumlar sariq modda bilan qoplanadi va to’p —to’p qilib pilla ichiga q yiladi. Pilla tuxumlarni noqulay sharoitdan saqlaydi. Yosh planariyalar pilla devorini yorib suvga chiqadi. Dengizda yashovchi chuvalchanglar metomorfoz orqali rivojlanadi. Tuxumdan myullerov lichinka chiqadi.