Urganch davlat universiteti bioinjeneriya va oziq-ovqat xavfsizligi fakulteti «biotexnologiya»

Produtsentlarni suyuq oziqa muhitida o`stirish 
Bu usul qattiq oziqa muxiti sirtida o‘stirish usuliga qarganda bir qator, ya’ni 
ishlabchiqarish maydonini bir necha marotaba qisqartishga, og‘ir qo‘l muxnatini 
bartarafqilishga, mexnat gigienasini yaxshilashga, ishlab chiqarishni avtomatik 
tiziminiyaratishga va boshqa ustunliklarga egadir. 
Suyuq oziqa muxiti ichida o‘stirishda oziqani bir muncha iqtisod bilan 
ishlatishgava ferment preparatlarini tozaroq xamda yuqori faollik bilan olishga 
erishish mumkin.Mikroorganizmlarni suyuq oziqa muxiti ichida o‘stirish vertikal 
xolatda joylashganfermentyorlarda olib boriladi. Fermentyorga qo‘yilgan eng asosiy 
talab – produsentnio‘stirish jarayonida intensiv xavo almashinuvi bilan birga 
aseptika sharoitlarinivujudga keltirish imkoniyatlaridir. O‘stirish jarayonida 
murakkab bo‘lgan uch fazalisuyuqlik-qattiq, jism-gaz tizimi bilan ishlashga to‘g‘ri 

---

keladi. Bu tizimda massaalmashinuv jarayonlari juda qiyin kechadi va uskunani 
o‘stirishning xammabosqichlariga moslab yaratish ancha mushkuldir. 
Fermentyorlardan foydalanish mexanizimi 
Sanoatda ishlatilayotgan fermentyorlarni xavo almashinuvi uchun energiya
 
uzatishi va aralashtirish usullariga qarab uch guruxga bo‘lish mumkin: 
1.
 
Mexanik aralashtirgichli va purkama uskunalar (birlashtirilgan); 
2.
Siqilgan 
xavoni 
purkash 
tizimiga 
(energiyani 
suyuqlik 
ichiga 
purkovchi)asoslangan uskunalar; 
3.
Purkashga asoslangan (energiyani gaz fazasiga uzatuvchi) uskunalar. 
Ferment sanoati uchun birinchi gurux fermentyorlari aseptika talablariga 
javobberishlari bilan juda katta axamiyatga ega. Bu uskunalar asosan silindr shakligi 
egabo‘lib, bir-birlaridan xajmi, ichki tizim konustruksiyasi, aylantirish tezligi 
vaqurilmalari xamda issiqlik almashtirish moslamalari bilan farq qiladi. 
Fermentyorlarning eng yirigi mexanik aylantirgichlari va ko‘pik 
so‘ndirgichlaribilan birgalikda 2000 m
3
xajmga ega. “Xeman” firmasi 360-400 m
3
li fermentyorlarniishlab chiqarishni joriy qilish bilan shug‘illanadi. 
Bizda asosan Rossiyada ishlab chiqarilgan 50 m
3
li va 100 m
3
li germetik 
berkbo‘lgan va mexanik aralashtirgichli xamd axavoni purkovchi fermentyorlardan 
kengmiqyosda foydalaniladi. Bundan tashqari Germaniya maxsuloti bo‘lgan 63 m
3
lifermentyorlar juda ko‘plab ferment korxonalarida ishlatiladi. 
Fermentyorlar ko‘pi bilan 0,25 MPa bosim va sterilizasiya vaqtida 130-
140
0
C xaroratda ishlashga mo‘ljallangan. Produsentni fermentyorda o‘stirish 
jarayonidaasepitika nuqtai nazaridan eng muxim bo‘lgan omil - fermentyor 
qismlarini to‘g‘ri vao‘z qoidasiga binoan echib ulashdir. Agarda xar bir qism 
fermentyorni ishlatibbo‘lgandan keyin aloxida yuvib, tozalab, yaxshi sterizizasiya 
qilinmasa ifloslanishningmanbasi bo‘lib qolishi mumkin.O‘stirish jarayonida 
fermentyorda xosil bo‘ladigan ko‘pikka va uni bartarafqiluvchi moslamalarga xam 
katta e’tibor berish kerak. Ferment sanoatidaishlatiladigan barcha fermentlar 
ko‘pikni bartaraf qiluvchi moddalarni kirituvchi vako‘pik miqdorini nazorat qilib 
turuvchi aloxida moslamalar bilan jixozlangan. 

---

Ko‘pikni chiqarib tashlash maqsadga muvofiq emas, chunki bunda xavo 
tozalovchi filtrlar namlanib qolishi va natijada uskunaning germetikligi xamda 
sterilligibuzilishi mumkin. Mikroorganizmlarni fermentyorlarda o‘stirish jarayonida 
xosil bo‘layotganfermentlarning to‘planishi, produsent biomassasining xolati, muxit 
pH ko‘rsatkichi, oziqani tashkil qiluvchi ba’zi komponentlarning kamayishi va 
boshqa bir qanchaomillar doim nazorat qilib borilishi lozim. O‘stirish jarayonining 
tugallanishi bilan kulütural suyuqlik ishlab chiqarishgauzutiladi yoki suyuqlik 
fazasini biomassa va qattiq fazadan ajratish bo‘limigauzatiladi. Ba’zi xollarda 
produsent biomassasi xar xil tozalikdagi fermentpreparatlarini olish uchun manba 
bo‘lib xizmat qiladi. Ferment preparatlari ishlab chiqarish hozirgi kunda 
biotexnologiyaning asosiy ishlab chiqarish yo’nalishlaridan biri bo’lib keskin yangi 
texnologiyalar asosida rivojlanib borayapdi.Fermentlar ishkab chiqarishning hozirgi 
kunda tez shiddat bilan rivojlanishiga asosiy sabablardan biri fermentlar biologic 
katalizatorlar bo’lib biokimyoviy jarayonlarni shiddat bilan va salbiy ta’sirlarsiz 
hamda orgonizmga no’jo’ya ta’sir qiluvchi metobolitlarsiz kataliz jarayonlarini olib 
boorish uchun hizmat qiladi.
Xozirgi kunda ferment ishlab chiqarish o’zining qo’llanilish uchun 
optimalligi uchun sanoat miqiyosida keng ishlab chiqarish jarayonlari amalga 
oshirilmoqda. Fermentlarning biologik hossalarini o’rganish ularning ishlab 
chiqarilishini keng miqiyosda amalga oshirilishiga olib kelmoqda. Ushbu 
preparatlarni qo’llash yangi zamonaviy yuqori samarili ferment ishlab chiqarish 
texnologiyalarini qo’llanilishi va yaratilishiga asos bo’lmoqda. Tozalangan ferment 
preparatlarini ishlab chiqarish medetsina sohasida, farmasevtika sohasi va boshqa 
sohalarda maqsadli,yuqorisamarali jarayonlarda qo’llanilmoqda. 
Fermentlarning ishlash optimal muhitlari pH 4-9, harorat 20-70 
0
C va 
normal bosim hisoblanib, ma’lum biokimyoviy jarayonlarni amalga oshirish uchun 
ishlatiladi.Bu ea ferment ishlab chiqarishning intensive kengayishiga olib keladi.
An’anaviy ferment ishlab chiqarish ozuqa muhitinida mikroorgonizmlarning yuqori 
va quyi uslublarida ishlab chiqariladi. Mikroorgonimlarni ozuqa muhitining quyi 
qismida o’stirib fermentlar ishlab chiqarish mikroorgonizmlar ozuqa muhitining 

---

yuqori qismida olinishiga nisbat aerob mikroorgonizmlardan foydalanish, 
sig’imlarning kam joy egallashi, uzluksiz ferment ishlab chiqarilishi kabi 
afazalliklar asosida ishlab chiqarish jarayonini olib borishni ta’minlaydi.