Urganch davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

4.1.1.Uzun sonlarni taqdim qilish 

Ko‘p  razryadlarga  ega  bo‘lgan  sonlar  bilan  ishlash  uchun  massivlarni  ishlatish 

mantiqiydir. Oddiy holda baytlar massivining har bir elementi sonning bitta o‘nlik raqamiga ega 

bo‘lishi  mumkin,  biroq  bu  hotira  bo‘yiga  tejamkor  emas;  Bayt  256  qiymatga  ega  bo‘lishi 

mumkin va ulardan o‘ntasigina “ongli” hisoblanadi. Yana bir chegara baytlar massivni 256 asosli 

hisoblash  tizimida  son  singari  qaralishi;  baytning  hohlagan  qiymati  256  lik  raqamning  “ongli” 

qiymati hisoblanadi va hotira maksimal ravishda tejamli ishlatiladi. buning ustiga qayta ishlashni 

mahsus  komandalar  (shl,  shr  tipidagi  bitlararo  and  va  shu  kabi)  ni  ishlatish  hisobga 

tezlashtirishga erishiladi. Biroq o‘nlik shaklda bunday sonni kiritish -chiqarish notravial massala 

ekan  (4.1.3-  bo‘limiga).  Shuning  uchun  256  (yoki  65536)  asosli  hisoblash  sistemasini,  hotira 

bo‘yicha  keskin  talablar  va  judayam  kichik  qismi  kiritish-  chiqarishga  mansub  bo‘lganida 

ishlatiladi.  Ko‘pincha  kompromis  variant  ongli  bo‘larkan:  0  dan  99  gacha  (100  asos  bo‘yicha 

raqamlar)  yoki  word  tipidagi  (10000  asos  bo‘yicha  raqamlar)  sonlarni  taqdim  qiluvchui  byte 

tipidagi  elementlar  massivi.  Bitta  o‘nlik  raqamni  bytega  saqlash  bilan  taqqoslashga  ko‘ra 

kiritish-chiqarishni  deyarli  qiyinlashtirmasdan  hotirani  deyarli  ikki  marta  tejashga  erishiladi. 

Bunda  yana  qandaydir  arifmetik  amallar-  10000  lik  sistemada  yozilgan  sonning  raqamlar 

miqdori  10  lik  sistemada  yozilganidan  4  marta  kamligi  hisobiga  tezlashadi.  Yana  raqamlar 

massiviga  qanday  tartibda  saqlanishini  hal  etish  kerak.  1-  qarashda  -qog‘ozda  qanday  yozilsa 

shunday saqlash kerak. Biroq massivning 1-elemntida kichik raqam (birliklar miqdori) 2-sida esa 

kattalik  S  bo‘yicha  eng  kattasidan  kichigi  (hisoblash  sistemasining  "o‘nliklar  miqdori")  va  shu 

kabi  saqlanadigan  tartib  afzal.  Bunday  tartibda  bir  xil  razryadli  raqamlar  bir  xil  indeksli 

elementlarda  joylashadi.  Bundan  tashqari  agar  arifmetik  amaldan  keyin  razryadlar  miqdori 

o‘zgarsa (masalan, 98+5=103), u holda aqat katta razryadlar ichidagilar o‘zgaradi va raqamlarni 

siljitishga  to‘g‘ri  kelmaydi.  Massiv  haqida  aytsak  uning  elementlarining  miqdorini  aniqlash 

kerak. Boshqalarga odatda uzun son raqamlarining maksimum miqdori yo masalaning berilishida 

---

yoki  uni  baholash  qiyinmasligini  aytamiz.  Shuning uchun  MAXNI  kanstantasini e’lon qilamiz va 

uzun  sonni  1  -  MAXN  o‘lchamli  massivga  saqlaymiz.  Biroq  bu  barcha  band  bo‘lmagan 

elementlarni  0  lar  bilan  to‘ldirish  va  keyinchalik  band  bo‘lmaganlarni  band bo‘lganlardan  farq 

qilmasdan  barcha  MAXN  raqamlar  ustida  arifmetik  amallarni  bajarish  kerakligini  bildirmaydi. 

Ko‘pincha  faqat  zarur razryadlar  ustida  amallar  bajarib dastur  ishlashini  vaqt bo‘yicha  sezilarli 

yutush  mumkin  (masalan,  agar  sonlar  taqqoslaganda  ularning  bittasida  belgilar  ko‘p  bo‘lsa  u 

holda u katta bo‘ladi- bunda raqamlarga qaramasa ham bo‘ladi). Shuning uchu uzun butun sonni 

nafaqat  massiv  orqali,  balki  ikki  maydon  bilan  taqdim  qilish  maqsadga  muvofiq:  Massiv  va 

butun  sonli  ozgaruvchi  -  massivning  real  band  bo‘lgan  miqdori  bilan  istalgan  qo‘shimcha 

axborot  u  narsalarning  real  holatini  to‘g‘ri  aks  ettiradigan  holdaginma  foydali:  jumladan  son 

ustida  har  bir  amal  bajarilganida  modefikatsiyalanadi.  Shunday  qilib,  uzun  butun  belgisiz 

sonlarni taqdim qilsih uchun quyidagicha strukturani ishlatamiz: