Urganch davlat universiteti axborot texnologiyalari kafedrasi

1.3.2. Shartsiz o‘tishlar qachon qo‘llaniladi. 

Ma`lumki,  go  to  (shartsiz  nishonga  o‘tish)  operatorning  ta’sirida  dastur  bajarilishining 

“normal”  ketma-ketligi  uziladi  va  operatorda  ko‘rsatilgan  nishonga  o‘tish  ro‘y  beradi.  Go  to 

operatori  dasturning  strukturaviyligini  buzadi,  undan  ko‘p  foydalanish  esa  ko‘plab  hatolar 

manbayi  hisoblanadi  va  juda  chalkash  ishonchsiz  va  qiyin  o‘zgaruvchi  dasturlarga  olib  keladi. 

O‘z  vaqtida  go to  ning  “antitexnolgikligi”  tufayli  ko‘plab  algoritmistlarda dasturlashda  shartsiz 

o‘tishdan  umuman  voz  kechish  istagi  paydo  bo‘ladi.  1960-yillarning  boshida  “go  to  siz 

---

dasturlash”  ning  imkoni  borligi  to‘g‘risida  diskussiya  vujudga  kelgan.  Matematik  nuqtayi 

nazardan  istalgan  go  to  dan  yangi  o‘zgaruvchilar  va  tarmoqlanishlarning  va  sikllarning 

o‘zgartirish  yo‘li  bilan  voz  kechishi  mumkinligi  isbot  qilindi.  Mana  shu  diskussiyaning 

mahsuloti  sifatida  strukturaviy  dasturlash  tushunchasi  paydo bo‘ldi.  Ta`kidlash  kerakki,  Paskal 

tilini  yarata  turib  Niklous  Virt  avvalo  unga  nishonlarni  va  go  to  operatorini  kiritmasligini 

rejalashtirgan  edi.  Zamonaviy  dasturlash  tillarida  deyarli  kompromis  mavjud:  go  to  mavjud 

ammo  u  “mashhurmas”,  dastur  osti  qismi  ichiga  shartsiz  o‘tish  va  unda  analogik  chiqish  kabi 

uning  “skandali”  ishlatilishi  man  qilingan.  Dasturlash  rivojlangani  sayin  shartsiz  o‘tishlar 

qandaydir  muammolarga  olib  kelmaydigan  va  odatiy  tarmoqlanishga  qaraganda  qulay  bo‘lgan 

ma`lum  tipik  vaziyatlar  ajratib  ko‘rsatilgan.  Birinchi  navbatda,  bu  dasturostining  tugatilishiga 

o‘tish va sikldan chiqish-mos holda end so‘ziga o‘tish dasturni yozuvchi va sikl tanasidan keyin 

birinchi operatorga  o‘tish.  Borland  firmasi  tufayli, paskal  tilida  zamonaviy  versiyalarni  bunday 

holler  uchun  maxsus  operatorlar  bilan  ta`minlangan:  exit  poddastur  bajarishini  (agar  dasturda 

yozilgan  bo‘lsa,  u  holda  dastur  ishini),  break  esa  siklning  bajarishini  tugallaydi.  Siklning  joriy 

iteratsiyasini  uzuvchi  continue  operatori  kamroq  ishlatiladi.  Sikl  tanasida  yozilgan  operatorlar 

bajarilmaydi.  Keyin  sikl  tanasidan  keyin  nima  bajarilishi  kerak  bo‘lsa  shu  –  siklni  davom 

qildirish (while operatori) yoki tugatish (repeat operatori) bajariladi. Shartni tekshirish for siklda 

parametrning  qiymati  uning  yuqoridagi  (pastdagi)  chegarasida  tenglashishi  tekshiriladi.  Ushbu 

tekshirish  natijasida bog‘liq ravishda sikl tugallanadi  yoki uning keyingi  iteratsiyasi boshlanadi 

(for siklida sikl parametrining qiymati oldidan kattalashadi yoki kichiklashadi). C/C++ tiliga mos 

keluvchi  vositalar  uning  yaratuvchilar  tomonidan  oldindan  kiritilgan.  Dasturostilarni  darhol 

tugatish  uchun  return  ishlatiladi.  (agar  funksiya  void  tilida  bo‘lmasa  unda  returndan  keyin 

funksiyani  qaytaradigan  qiymat  berilishi  kerak).  Siklni  va  uning  if    iteratsiyasini  uchun, 

yuqoridagidek break va continue ishlatiladi.  Nihoyat,  yaqqol shartsiz  go to o‘tishlarini ishlatish 

maqsadga  muvofiq emas  deb  hisoblash  mumkin  bo‘lgan  hollarni  ko‘rib  chiqamiz.  Dasturlarda, 

ayniqsa  ikki  o‘lchamli  massivlarni  qayta  ishlaganda  quyidagicha  ko‘rinishdagi  joylashtirilgan 

sikllar vujudga keladi