Urganch davlat universieti

O’zbekiston iqtisodiy rayonlari.

Surxondaryo Iqtisodiy rayon (tarkibida Surxondaryo viloyati) Oʻzbekistonning eng jan. qismini ishgol etadi. rayonning oʻziga xos geografik holati (deyarli qamma tomoni togʻlar bilan oʻralgan) uning iqtisodiyotiga oʻz taʼsirini koʻrsatgan. rayon iqlimi subtropiklarga yaqin boʻlgani sababli rayon ingichka tolali paxta, subtropik mevalar, ertagi sab-zavot yetishtirishga ixtisoslashgan. Sanoati koʻmir (Shargʻun toshkoʻmir koni), neft va gaz kazib olish (mahalliy isteʼmol uchun) asosida rivojlangan. Surxon-Sherobod choʻlida yangi yerlarni oʻzlashtirish asosida bu hududda ingichka tolali paxtachilik, eksport yoʻnalishidagi subtropik mevachilik va ertagi sabzavotchilik rivoj topadi. aniqlangan foydali qazilmalar konlari ni oʻzlashtirish bu hududda kon sanoatini va rangli metallurgiyani rivojlantirish imkoniyatlarini yara-tadi: Xodiza, Shargʻun — Sariosiyo (rangli metallar, koʻmir, qurilish materiallari), Boysun (toshkoʻmir, tabiiy gaz, qurilish materiallari) sanoat uzellari shakllanadi. Termiz sh.da va tuman markazlarida, asosan, yengil va oziq-ovqat sanoati korxonalari rivojlanadi.

I.2. Farg’ona iqtisodiy rayoni va xo’jaligi.

Farg‘ona iqtisodiy rayoni m a’muriy jihatdan o ‘z tarkibiga Farg’ona, A ndijon va N am angan viloyatlarini oladi. M aydoni 18,5 ming kv. km yoki respublika hududining 4,1 foizini egallaydi, aholisi 8415,9 ming (2012 y) kishini tashkil etadi.

3-Rasm
Farg’ona iqtisodiy rayonining xaritasi.
Umummamlakat aholisining 28,5 foizini qam rab olgan iqtisodiy rayon aholisining zich joylashuvi, juda katta demografik salohiyatga egaligi, yer-suv resurslalining cheklanganligi bilan respublikada alohida ajralib turadi. Iqtisodiy geografik
o‘rniga ko‘ra iqtisodiy rayon ham m a tom ondan tog4 tizm alari. ya’ni Tyanshan va Hisor-Oloy tog’ tizimiga kiruvchi shimoli-g’arbdan uram va Chotqol tizm alari, shim oli-sharqdan Farg‘ona tizmasi, janubdan Turkiston va Oloy tizm alari bilan o ‘ralgan. Iqtisodiy rayon foydali qazilmalarga unchalik boy emas, bu yerda asosan neft, rangdor metall rudalari uchraydi, xolos. Suv resurslari bilan juda yaxshi ta’minlangan, iqlimi dehqonchilik qilish uchun qulay, baland tog’ mintaqalari yaylov chorvachiligini rivojlantirish imkonini bergan. Ammo adir mintaqasining ayrim yerlari dehqonchilik qilishga im kon bermaydi.
Dehqonchilik bahorikor va sug‘orm a dehqonchilikka tayanadi. Iqtisodiy rayon juda katta demografik saohiyatga ega hudud hisoblanadi. Bu yerda aholining zichligi 1 km kv joyga o‘rtacha 454.9 (2012 y.) kishidan to’g‘ri keladi. Uning eng yuqori darajasi Andijon viloyatida kuzatiladi, Farg’ona va Namanganda nisbatan zichlik darajasi kamroq. Aholi soni va zichligi asosan tabiiy ko’payish hisobiga yildan-yilga ortib bormoqda. Bu esa rayonda mehnat resurslarining miqdori ko‘payishiga, ish bilan ta’minlashda muammolaring paydo bo’lishiga olib kelmoqda. Iqtisodiy rayonning qulay tabiiy sharoiti, inson resurslarining yetarliligi, hozirda iqtisodiy im koniyatlardan samarali foydalanish yo’llarini topish lozimligidan dalolat beradi. Iqtisodiyotida sanoat muhim tarm oqlardan biri bo’lib, rayon respublika yalpi sanoat mahsulotining 22,1 foizini 182 beradi. Sanoatda, ayniqsa, yog‘ilgbi-energetika, qurilish materiallari, yengil, oziq-ovqat sanoat korxonalari hamda
mustaqillik davrida shakllangan avtomobil sanoati mintaqa iqtisodiyotining rivojlanishida muhim ahamiyatga ega bo‘lmoqda. Yoqilgh-energetika sanoatida «Farg'ona neftni qayta ishlash zavodi» muhim o ‘rin tutadi.
Bu zavod faoliyati neftni birlamchi qayta ishlashga (yiliga 7517 ming tn) yo‘naltirilgandir. Mashinasozlikning ko‘plab korxonalari tashkil etildi va bugungi kunda ularda turli xil avtomobillarga qismlar, jihozlar tayyorlanm oqda. Jum ladan, Andijonda joylashgan «Uz Dong Vong Kompani» qo‘shma korxonasi ham da
«UzDEU avto»- hozirgi «GM Ozbekiston» qo‘shma korxonasi avtomobillar va avtomobil ichki jihozlari, o‘rindiq g‘iloflari ishlab chiqarishga,
4-Rasm Farg’ona iqtisodiy rayoni
Andijon viloyati GM mashina ishlab chiqarish zavodi.
Namangandagi O‘zbekiston-Koreya « O‘Z CHASIS» mas’uliyati cheklangan jam iyati shaklidagi qo‘shma korxonasida avtomobil qismlari, Farg‘onada «Yevraziya Таро-Disk» korxonasi avtomobil disklari, «Avtooyna» aksionerlik jamiyati avtomobil oynalar ishlab chiqarishga ixtisoslashgan.
Bundan tashqari, iqtisodiy rayon sanoatida yengil sanoatning ko‘pgina korxonalari turli tuman mahsulotlar yaratib sanoat tarm og‘i rivojlanishiga munosib liissa qo‘shishmoqda. Farg‘ona iqtisodiy rayonining

O‘zbekiston yalpi qishloq xo‘jaligi m ahsulotida ulushi 25,6 foizga teng (2010 y.). Qishloq xo‘jaligining asosini dehqonchilik. xususan paxtachilik, pillachilik, donchilik, bog‘dorchilik, meva, sabzavot, kartoshka yetishtirish tashkil etadi. Respublika yalpi dehqonchilik mahsulotining 28,8 foizi, chorvachilik mahsulotining 20,8 foizi, um um iy yer m aydonining 7,1 foizi (2010 y.) ushbu iqtisodiy rayon hissasiga to ‘g‘ri keladi. Qishloq xo‘jalik yerlarining asosiy qismi Andijonda (91,6 %), Nam angan (81,9%) va Farg‘onada ham (95,1 %) sug‘orilib dehqonchilik qilinadi. Transportida temir yo‘l, avtomobil yo‘li va havo transport! yaxshi yo‘lga qo‘yilgan. Mustaqillik yillarida ta'm irlanib, kengaytirilib ishga tushgan Qamchiq dovoni orqali oftadigan avtomobil yo‘li iqtisodiy rayonni respublikaning boshqa hududlari bilan bogftashda m uhim aham iyat kasb etmoqda