Uo‘K: 62(075) kbk

AÍ–348­A	41,0–44,0	34,0–38,0	≤6,5	5,0–7,5	≤4,5	–	4,0–5,5	2,0	0,15	0,12
–
OСЦ–45	38,0–44,0	38,0–44,0	≤6,5	≤2,5	≤5,0	–	6,0–9,0	2,0	0,15	0,15	–
A Í –3 4 8 ­ AM	41,0–44,0	34,0–38,0	≤6,5	≤4,5	≤4,5	–	3,5–4,5	2,0	0,15	0,12	–
OСЦ–45M	38,0–44,0	38,0–44,0	≤6,5	≤2,5	≤5,0	–	6,0–9,0	2,0	0,15	0,10	–
AÍ–60	42,5–46,5	36,0–41,0	3,0–11,0	0,5–3,0	≤5,0	–	5,0–8,0	1,5	0,15	0,15	–
ФС–9	38,0–41,0	38,0–41,0	≤6,5	≤2,5	10,0– 13,0	–	2,0–3,0	2,0	0,10	0,10	–
AÍ–8	33,0–36,0	21,0–26,0	1,0–7,0	5,0–7,5	11,0– 15,0	–	13,0–19,0	1,5– 3,5	0,15	0,15	–
AÍ–20С, AÍ–20СM, AÍ–20П	19,0–24,0	≤0,5	3,0–9,0	9,0–13,0	27,0– 32,0	2,0–3,0	25,0–33,0	1,0	0,08	0,05	–
AÍ–22	18,0–21,5	7,0–9,0	12,0– 15,0	11,5–15,0	19,0– 23,0	1,0–2,0	20,0–24,0	1,0	0,05	0,05	–
AÍ–26С, AÍ–26СП, AÍ–26П	29,0–33,0	2,5–4,0	4,0–8,0	15,0–18,0	19,0– 23,0	–	20,0–24,0	1,5	0,10	0,10	0,05
Izoh: Flus rusumining nomlanishidagi indekslar quyidagilarni anglatadi: С – shishasimon; П – pemza simon; M – mayda

Eritib tayyorlangan fluslarning afzalliklari:

• 
  kimyoviy tarkibining bir xilligi;
  
• 
  yuqori mexanik mustahkamligi;
  
• 
  yuqori nambardoshligi.
  

Eritib tayyorlangan fluslarning kamchiliklari. Uning birdan-bir kamchiligi eritib tayyorlanadigan fluslar tayyorlashda ular tarki- biga metall kukunlarini toza holda kiritib bo‘lmasligidadir.
Eritib tayyorlangan fluslarni ishlab chiqish. Flusni ishlab chiqa- rish quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi: xomashyolarni (mar- ganetsli ruda, kvars qumi, bo‘r, plavikli shpat va boshqalar) kerakli o‘lchamlargacha maydalanadi; ularni maxsus og‘irlik nisbatlarida aralashtiriladi; gaz alangali yoki elektr yoy pechlarda eritiladi; maxsus o‘lchamli fluslar donachalariga ega bo‘lishi uchun dona- dorlanadi. Flusni donadorlash uchun erigan flusni oqizish kerak shunda flus suvda sovib mayda bo‘laklarga parchalanadi. So‘ng flusni barabanlarda yoki quritish shkaflarida quritib elakdan o‘tkazib, fraksiyalarga ajratiladi.
Donadorlash ikki usulda, ya’ni, ho‘l va quruq usullarda amal- ga oshiriladi.
Quruq usulda donadorlashda, maxsus pechda suyuqlantirilgan flus maxsus idishlarga solib sovitiladi, so‘ng ularni maydalab elab olinadi. Bu usul asosan nam tortuvchi fluslarni tayyorlashda ish- latiladi.
Ho‘l usulda pechda eritilgan flus pechdan chiqaziladi va max- sus oqar suvi bo‘lgan hovuzga in-

Suv
gichka oqim ko‘rinishda quyiladi, ayrim holatlarda bu tushayotgan flus oqimini suv oqimi bilan par- chalab turiladi (6.16-rasm). Ho- vuz tagiga yig‘ilgan flus yig‘ib olinadi, quritiladi va elab olinadi. Fluslarni pechda eritgandan so‘ng ularni pechda yana qan- cha vaqt ushlab, so‘ng tashqari-

ga chiqarilganiga qarab fluslar shishasimon yoki po‘kaksimon bo‘lishi mumkin. Bir xil tarkib- dagi po‘kaksimon flus shishasi- mon flusdan 1,5–2 marotaba
Suv


6.16-rasm. Ho‘l usulda bak bi- lan flusni maydalash va eritish uchun elektr o‘choq.

yengil bo‘ladi. Po‘kaksimon fluslar asosan katta payvandlash toki va tezligida payvandlashda ishlatiladi va chokning yaxshi shakl- lanishini ta’minlaydi.
Eritilgan payvandlash uchun mo‘ljallangan fluslarni hajm og‘irligi, tuzilishi, rangi va flus donachalarining o‘lchamlari 6.14-jadvalda keltirilgan.

13. 
    ­jadval Eritilgan payvandlash uchun mo‘ljallangan fluslarning hajm og‘irligi, tuzilishi, rangi va flus donachalarining o‘lchamlari
    

Flus rusumi	Donachalarn- ing tuzilishi	Donachalarning rangi	Donacha- larning o‘lchami, mm	Hajm og‘irli- gi, kg/ dm^3
AÍ–348­A	shishasimon	Sariq va jigar ranglarn- ing barcha tuslari	0,35–3,0	1,3–1,8
AÍ–348­AM			0,25–1,60
OСЦ–45		Och kul rang, sariq va jigar rangning barcha tuslari	0,35–3,00
OСЦ–45M			1,25–1,60
ФЦ–9		Och sariq va jigarrang- ning barcha tuslari	0,25–1,60
AÍ–60	Pemzasimon	Oq, sariq rangning bar- cha tuslari va jigarrang	0,35–4,00	0,7–1,0
AÍ–20П		Oq va och kul rang	0,35–4,00
AÍ–26П		Och kul rang	0,35–3,00
AÍ–8	Shishasimon	Sariq va jigarrangning barcha tuslari	0,25–2,50	1,5–1,8
AÍ–20С		Och kul rang va och havo rang	0,35–3,00	1,2–1,7
AÍ–20СМ			0,25–1,60
AÍ–22		Sariq rangning barcha tuslari va och jigarrang	0,25–2,50	1,5–1,8
AÍ–26С		Kul rangning barcha tuslari va och yashil	0,25–2,50	1,3–1,8
AÍ–26СП	Sh i sha s i mon va pemzasi- mon donacha- larning aral- ashmasi	Kul rangning barcha tuslari va och ko‘k	0,25–4,00	0,9–1,3

Tayyorlangan fluslar maxsus metall yoki polietilen idishlarda saqlanadi.

Sopol fluslar turli xil tabiat ashyolari va ferro qotishmalarning mexanik aralashmasidan tashkil topgan.
AÍK–35 rusumli flus Câ–08 va Câ–08A kam uglerodli payvandlash simlari bilan kam uglerodli po‘latlarni payvand- lash uchun ishlatiladi. AÍK–46 rusumli flus kam uglerodli va kam legirlangan po‘latlarni payvandlash uchun ishlatiladi. AÍK–47 va AÍK–30 rusumli fluslar yuqori sovuqqa chidam- li choklarni payvandlash uchun ishlatiladi. AÍK–45 rusumli flus yuqori legirlangan po‘latlarni payvandlash uchun ishlatila- di. AÍK–40, AÍK–18, AÍK–19 rusumli fluslar Câ–08 va Câ–08A kam uglerodli payvandlash simlari bilan eritib qoplash ishlari bajariladi.
Sopol fluslarning afzalliklari. Sopol fluslarni tayyorlanish tex- nologiyasi ular tarkibiga har qanday metall kukunini toza holatda qo‘shish va shu bilan payvand chokni ushbu metall bilan legirlash imkoniyatini beradi. Shu sababli bunday fluslar universal fluslar bo‘lib hisoblanadi.
Sopol fluslarning kamchiliklari. Bu fluslarning asosiy kamchiliklari ular- ning tarkibini kimyoviy bir xil emasligi, mexanik mustahkamligi pastligi, nam tortuvchanligi yuqoriligi bilan namoyon bo‘ladi.
Sopol fluslarni ishlab chiqish. Xomash- yolar (kremnezyom, marganetsli ruda, plavikli shpat, ferro qotishmalar va bosh- qalar)ni parchalab, maydalab, me’yor- lab va hosil bo‘lgan aralashma yaxshilab aralashtiriladi. So‘ng suyuq shisha suv eritmasida kerakli nisbatda aralashtirila- di va donadorlash qurilmasidan o‘tkazib sharsimon donador birikmalar hosil qila- di (6.17-rasm). Nam donadorlar quritila- di va toblantiriladi.
Flus-pastalar. Hozirgi kunda himoya-

lovchi argon gazi ostida rangli metallarni payvandlashda va gaz alangasi bilan payvandlashda ÔÀ, ÈÝC seriyali flus- pastalar hamda Toshkent davlat texnika
6.17-rasm.
Keramik fluslarni ishlab chiqish uchun granulyator.

universitetida ishlab chiqilgan ÒÔA seriyali flus-pastalar keng ishlatilmoqda. Payvandlashda flus-pastalar chok ildizini cho‘zili- shini kamaytirish qobiliyatiga ega. Bu esa taglik qoliplarini ish- latmaslik imkonini beradi. TÔÀ seriyali flus-pastalar payvand chokni mikrolegirlanish hisobiga modifikatsiyalaydi va payvand- lash vannasini yupqa shlak parda bilan himoya qiladi.
Flus-pastalarga hamma fluslarga qo‘yiladigan umumiy ta- lablardan tashqari quyidagi qo‘shimcha talablar qo‘yiladi:

1. 
   Flus-pasta erigan holda yuqori sirt taranglik tortish kuchiga ega bo‘lishi kerak, bu flusni buyumni orqa tomonidan surtilganda chokning ildiz tomonining sifatli shakllanishini ta’minlaydi.
   
2. 
   Flus-pasta buyum qirrasiga surtilganda u yuza bilan yetarli darajada ilashish xususiyatiga ega bo‘lishi kerak.
   
3. 
   Payvandlangandan so‘ng flus va shlak metall yuzasidan oson yuvilishi shart.
   
4. 
   Flus yuqori nambardoshlikka ega bo‘lishi kerak.
   
5. 
   Tasodifiy qoldiq fluslar metall korroziyabardoshligini pasay- tirmasligi shart.
   

Ko‘pgina hollarda flus chokning ildiz tomonini himoyalash va yaxshi shakllantirish maqsadida chokning ildiz tomoniga surtila- di. Uni buyum qirralariga 8–10 mm kenglikda kichik cho‘tkacha yoki paralon valiklar yordamida surtiladi. Payvandlash flus-pasta- si butunlay qurigandan so‘ng amalga oshiriladi.
Flus­pastalarning tayyorlanish texnologiyasi. Flus-pasta kukun- simon tashkil etuvchilar bilan pasta hosil qiluvchi suyuqlik ara- lashmasidan iborat payvandlash ashyosidir.
Ular quyidagicha tayyorlanadi:

• 
  komponentlarni quritib, maydalab elab olinadi;
  
• 
  retseptura asosida tarozi yordamida o‘lchab olinadi;
  
• 
  komponentlarni o‘zaro aralashtirib flus shixtasi hosil qilina-
  

di;

• 
  tayyorlangan shixta pasta hosil qiluvchi suyuqlikda ara-
  

lashtiriladi.
Pasta hosil qiluvchi suyuqlik sifatida suv, atseton, spirt, skipi- dar va shu kabilar ishlatiladi.
Tayyorlangan flus­pasta maxsus sharoitda va holatda saqlanishi kerak:

• 
  Zich yopiluvchan shisha yoki plastmassa idishda saqlanishi shart.
  
• 
  Flus etiketkasida uni tayyorlangan va ishlatilishi mumkin bo‘lgan muddati ko‘rsatilishi shart.
  
• 
  Flus-pastaning namligi uni pasportida ko‘rsatilganidan yuqori bo‘lmasligi kerak.
  
• 
  Flus-pastaning har bir yangi olingan partiyasi kimyoviy va o‘lcham tarkibiga tekshirib so‘ng ishlatilishga ruxsat etiladi.
  

7. Himoyalovchi gazlar

Himoyalovchi gazlar o‘z navbatida faol va inert himoyalovchi gazlarga bo‘linadi.