Uo‘K: 62(075) kbk

3.5-rasm. Qirralarga ishlov berish shakllari:
a va b – ishlov berishning asosiy shakllari: V­simon va U­simon; d – ishlov berish asosiy shakllariga o‘xshatib yasalgan shakllar; va – ishlov berish burchaklari;  – zaiflashtirilgan joydagi tirqish.



3.6-rasm. Eritiladigan planka bilan biriktirish:
a – payvandlash oldidan yig‘ilgan detallar; b – shu detallar payvand­ lashdan keyin; 1 va 2 – pastki va yuqorigi qirralar; 3 – ostqo‘yma plan­ ka; 4 – payvand chok; P – deformatsiyalovchi kuch; S₁ va
S₂ – qirralarning qalinligi.

Payvand choklar biriktirish turiga qarab uchma-uch (uch­ ma-uch birikmalarda) va burchakli (burchakli, tavrsimon va

ustma-ust birikmalarda) turlarga bo‘linadi. Uchma-uch choklar (3.1-rasmga qarang) chokning eni va erish eni, erish chuqurli­ gi, kuchaytirish kattaligi (yoki botiqlik chuqurligi) bilan tavsifla­ nadi. Burchakli choklar katetlarining kattaligi bilan tavsiflanadi (3.3-rasmga qarang).



3.7-rasm. Burchakli choklarning tashqi shakllari: a – tekis; b – tekis, katetlarning nisbati K₂ : K₁<1 : 2; d – qavariq; e – botiq.

Tashqi sirtning shakliga qarab, burchakli choklar ham, uch­ ma-uch choklar ham tekis (normal), qavariq va botiq bo‘lishi mumkin (3.7-rasm). Burchakli choklar katetlarining nisbatlari bi­ lan ham farq qilishi mumkin. Qavariq chokli payvand birikmalar statik yuklamada, tekis va botiq choklilari dinamik yuklamada yaxshi ishlaydi, chunki ular asosiy metalga yaxshi o‘tadi, kuch­ lanish to‘plagichlar yo‘q.

Fazodagi shaklga qarab to‘g‘ri chiziqli, egri chiziqli (shakldor), doiraviy va halqasimon choklar bo‘ladi. Doiraviy chokka misol
– dumaloq flanetsni idishning tekis yoki ovalsimon tubiga pay­ vandlash, halqasimon chokka misol – ikkita quvurni uchma-uch qilib eritib payvandlash.
Vazifasiga qarab choklar ishchi choklarga, bog‘lovchi choklar­ ga va qo‘shimcha choklarga bo‘linadi. Ishchi choklar ish vaqtidagi yuklamalarni qabul qilish uchun, bog‘lovchi choklar detallarni kerakli vaziyatlarda qotirib qo‘yish uchun zarur. Qo‘shimcha choklar ishlov berilgan joyning teskari tomonidan uni asosiy chok bilan to‘ldirishdan oldin solinadi. Payvand choklar bir va ko‘p qatlamli, bir va ikki tomonlama bo‘lishi mumkin.
Uzunligi bo‘yicha choklar uzluksiz va uzlukli bo‘lishi mumkin. Ikki tomonlama uzlukli choklar zanjir choklar deb ataladi, bun­ da payvandlangan uchastkalar har ikki tomondan bir-biriga qara­ ma-qarshi joylashadi, agar payvandlangan uchastkalar oraliqlariga teskari joylashgan bo‘lsa, shaxmatsimon choklar deb ataladi (3.8-
rasm). Detallarni yig‘ishda ularni yig‘ishdan oldin qotirib qo‘yish uchun solinadigan qisqa uzlukli choklar ushlab turish choklari deb ataladi.