Uo‘K: 53(072) kbk

4.5. Filtrlovchi-kompensatsiyalovchi qurilma 
(tortish elektr ta’minoti 
tizimida)
 
-
Фильтрокомпенсирующееустройство
(всистемахтяговогоэлектросна
бженияпеременноготока)
– 
Filter compensating device 
(in traction 

---

128
power systems of alternating current)
- reaktiv quvvatni kompensatsiyalovchi 
qurilma bo‘lib, u qo‘shimcha ravishda elektr harakat tarkibi tokining yuqori 
garmonik tashkil etuvchilarini filtlash funksiyasini ham bajaradi. 
4.6. Fragment 
(kontakt qo‘yilmasi)
 - Фрагмент
контактнойвставки
 
- Fragment 
of the contact insert
-
kontakt qo‘yilmasining sinashga jalb 
etiladigan va uning natijalarini kontakt qo‘yilmasining qolgan qismlariga 
ham tegishli deb qabul qilish mumkin bo‘lgan qismi.
4.7. Kontakt plastina – Контактная пластина - Contact plate - 
Kontakt qo‘yilma
ga qaarang! 
4.8. Kontakt qo‘yilma(K.q.) 
- 
Контактная вставка -Contact insert -
elektrovozni elektr energiyasi bilan ta’minlashda kontakt simi bilan bevosita 
ta’sirlashadigan va tok qabul qilgichda mahkamlanadigan hamda vaqti-vaqti 
bilan almashtirib turiladigan element. Ishlatilayotgan materialiga qarab K.q. 
o‘z-o‘zini moylaydigan
va 
moylamaydigan
(ya’ni tashqi moylashni talab 
qiladigan) turlarga bo‘linadi. O‘z-o‘zini moylaydigan K.q. 
ko‘mirdan
, ya’ni 
tarkibida uglerod kukunlari (koks, grafit) bo‘lgan va smola-plastifikator bilan 
bog‘langan hamda shakllangandan keyin 
1000
0
ostida qattiq qizdirilib 
yasaladi. Smola qattiq qizdirilganda koksga aylanadi va hosil bo‘lgan 
material solishtirma qarshiligi kamayadi. 
Koks 
asosida tayyorlangan (A 
rusumdagi) K.q.
grafitli
K.q.ga nisbatan qattiqroq va yeyilishga chidamli, 
ammo elektr o‘tkazuvchanligi pastroq bo‘ladi. Ularning 
solishtirma elektr 
qarshiliklari
mos ravishda 28-30 va 13-15 
𝑚𝑘𝑂𝑚 ∙ 𝑚
ni tashkil etadi. 
Kontakt simining yeyilishi va ko‘mir K.q.lari ishlash muddatini keskin 
oshirish muammolarini yechishda eng samarali effektga ko‘mir K.q.lari 
bilan birga boshqa metaldan yasalgan K.q. larini qo‘llamaslik orqali 
erishiladi. Ko‘mir K.q.lari mamlakatimizda va chet ellarda o‘zgaruvchan tok 
elektr harakat tarkiblarida va elektropoyezdlarda (shu jumladan yuqori 
tezlikli elektropoyezdlarda ham) keng qo‘llaniladi. Ko‘mir K.q.larini metal 
K.q.lariga nisbatan asosiy kamchiligi – uning yuklamaga bardosh berish 
qobiliyatining kichikligidir.
O‘z-o‘zini moylamaydigan K.q. lari asosan misdan, ayrim hollarda 
po‘lat va alyuminiydan yasaladi. Kamchiliklari: mis K.q. lari – tashqi 
moylash vositasi yaxshi ishlamaganda kontakt simining intensiv ravishda 
yeyilishi, ko‘pincha bu holat yomg‘ir paytida kuzatiladi; po‘lat K.q. lari – 
elektr yoyi ta’sirida toblanishi natijasida ishqalanish yuzasida juda qattiq 
strukturalar paydo bo‘lishi; alyuminiy – intensiv ravishda kontakt simining 

---

129
yeyilishidan tashqari erish haroratining kichikligi sababli elektr yoyi ta’siriga 
bardoshligining kichikligi. Metallokeramik K.q. o‘z-o‘zini moylaydigan va 
o‘z-o‘zini moylamaydigan K.q. lari oralig‘idagi K.q. bo‘lib, uning tarkibida 
ichki moylashni amalga oshiruvchi component(grafit yoki yumshoq yengil 
eriydigan metall)lar mavjud. Metallokeramik K.q.lari mis yoki temir asosli 
bo‘ladi. Temir asosli metallokeramik K.q.larining o‘zlari yeyilishga chidamli 
bo‘lsa-da, kontakt simini ko‘proq yeyilishiga sababchi bo‘ladi. Temir asosli 
metallokeramik K.q.lari
Rossiyada
asosan o‘zgarmas tok elektrovozlarida, 
Yaponiyada
esa yuqori tezlikli elektropoyezdalrda ishlatiladi.
Mamlakatimiz
elektrovozlarining tok qabul qilgichlarida asosan 
mis
va 
grafitaralashmasi
asosida tayyorlangan K.q.lari ishlatiladi. 
Qalinligi kengligidan ancha kichik 
bo‘lgan K.q. kontakt plastina deb ataladi
. K.q. rusumi tok olish qismining 
materialiga ko‘ra: 1) 
metalsiz uglerod asosida
(У); 2) 
metall bilan uglerod 
asosida
(УM); tuzilishiga ko‘ra: a) bitta tok olish qismidan tashkil topgan: 1) 
uglerod asosida - ko‘p qatlamli
(1); 2) 
uglerod asosida metall oboymada
– 
kombinatsiyalashgan (2); b) ikki qismli:
 ushlab turuvchi va tok oluvchi – 
ikki 
komponentli (3); nominal uzunligi bo‘yicha: 240, 300, 400, 600, 1200 mm. 
K.q. tok olish qismining materiali quyidagi jadvalda keltirilgan 
talablarga mos bo‘lishi lozim. 
4.3-jadval 
Tok olish qismining materiali ko‘rsatkichlarining me’yoriy qiymatlari 
Tok 
olish 
qismi-
ning 
materi-
ali 
Solishtir-ma 
elektr 
qarshilik,mк
Ω·m, 
QattiqlikГОС
Т 23273 
bo‘yicha, 
HSD 
K.q. o‘qi 
bo‘ylab 
siqilganda 
mustahkamlik 
chegarasi
,
МPа 
Statik 
qayrilishda 
mustahkamlik 
chegarasi
,
МPа 
Suv 
yutish
, 
% 
У 
≤
30 
35-100 
≥
35 
≥
11 
≤
2 
УМ 
≤
8 
40-90 
≥
40 
≥
14 
≤
2 
Kombinatsiyalashgan va ikki komponentli K.q. lari qismlari o‘rtasidagi 
o‘tish elektr qarshiligi 1 mΩ dan ko‘p bo‘lmasligi lozim. K.q. 10 ming marta 
o‘tganda kontakt simi 40 mkm dan ortiq yeyilmasligi kerak.