Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

QADIMGI MISR TARIXINI O‘RGANISH 

QADIMGI MISRDA DAVLAT VA JAMIYATNING PAYDO 

BO‘LISHI

1. Qadimgi Misr tarixining asosiy manbalari. 2. Misr-

shunoslik fanining rivojlanishi. 3. Qadimgi Misr tarixini 

davrlashtirish. 4. Mamlakat va aholi. 5. Ilk Misr jamiyati va 

davlati. 

1. Qadimgi Misr tarixining asosiy manbalari. Qadimgi Misr 

tarixini o‘rganish uchun qadimgi Misrning zamonamizgacha 

saqlanib kelgan ko‘pgina yozma yodgorliklari katta ahamiyat-

ga egadir. Yozma manbalardagi ma’lumotlar moddiy madaniyat 

yodgorliklarini ko‘p jihatdan to‘ldiradi. Bu ma’lumotlar qadimgi 

zamondagi misrliklar hayotini, texnika, san’at va diniy e’tiqod-

ning rivojlanishini oydinlashtirib beradi. Antik dunyo muallifla-

rining qadimgi Misr haqida yozgan yoki eslab o‘tgan asarlari-

dan Misr tarixiga oid ko‘p ma’lumot larni olish mumkin. Garchi 

yunon va rim yozuvchilari qadimgi Misr tarixi va madaniyati 

haqida ba’zan bir qator qimmatli ma’lumotlar qoldirgan bo‘lsa-

lar ham, lekin ularning ma’lumotlari tanqidiy ra vishda jiddiy 

o‘rganishni talab qiladi.

Qadimgi Misr tarixi turli xil manbalar orqali o‘rganiladi. Bu 

manbalarni asosan yetti turga bo‘lish mumkin: 

1)  

Yozma manbalar, tarixiy asarlar, badiiy-adabiy, ilmiy, 

diniy matnlar, hujjat va yo‘riqnomalar.

2)  

Moddiy madaniyat yodgorliklari: shahar, qal’a, ibodatxo-

na, piramida, sag‘ana, uylar, sopol idishlar, haykallar va h. k.

3)  

Xalq og‘zaki ijodiyoti: qo‘shiq, ertak, maqollar, afsona, 

axloqiy-etnik asarlar.

4)  

Etnografiya, etnologiya ma’lumotlari.

5)  

Antropologiya ma’lumotlari: mo‘miyo, skelet, freska, re-

lyeflarda  odamlarning  jismoniy  tuzilishini  o‘rganish  mumkin 

bo‘lgan tasvirlar.

6)  

Geografik muhit va landshaft, kanallar, yo‘llar.

7)  

Lingvistika ma’lumotlari.

Yozma manbalar: qadimgi Misr tarixiga oid xilma-xil yozma 

manbalar mavjud. Palermo toshi yozuvlarida V sulolagacha 

---

16

bo‘lgan fir’avnlarning ro‘yxati sanab o‘tilgan va yirik harbiy yur-

ishlar hamda Nil toshqinlari to‘g‘risida ma’lumot beradi. Aton 

va Ra ibodatxonalari (Fivadagi Karnak ibodatxonasi) devorlari-

da yozilgan «Tutmos III annallari» (XVII sulola) qimmatli yozma 

manbalardan biri hisoblanadi.

Kohin Manefon podsho  Plolemey II Filadelf (mil. avv. 283–

246 yillar) buyrug‘i bilan qadimgi Misr tarixini yunonlar uchun 

yozadi. Uning asarida Misr tarixi eng qadimgi davrdan boshlab 

bayon qilingan. Manefon 30 sulola ro‘yxatini tuzib, ularni uch 

dekada va 10 sulolaga bo‘ldi. Bu yangi davrda tadqiqotchilar-

ni Misr tarixining eng muhim davrlarini aniqlashlari uchun, 

jumladan, qadimgi Misr tarixini qadimgi, o‘rta, yangi va so‘nggi 

podsholik davrlariga bo‘lish imkoniyatini berdi. Misr arxivlari 

huquqiy, ish yuritish hujjatlaridan tashkil topgan. Eng qa dimgi 

arxiv podsho Neferikara ibodatxonasidan (V sulolasi, mil.avv. 

XXV-XXIV asr) topilgan. Eng boy arxivlardan biri Yangi podsho-

lik davrida Amenxotep qurgan yangi poytaxt Axetaton shahri 

(El-Amarna)ni qazishda topilgan bo‘lib, bu arxivda 350 hujjat 

mavjud. 

Qadimgi Misrdan boy adabiy meros yetib kelgan. Misr adabi-

yoti nasihatnoma va bashoratlari namunalari: «Axtoy nasihat-

nomasi», «Amenemope nasihatnomasi», «Ipuser so‘zlari». Ba-

diiy adabiyot namunalari: «Chechan dehqon to‘g‘risidagi qissa», 

«Sinuxet hikoyalari» va hokazolarni aytish mumkin. Ertaklar: 

«Ikki aka-uka to‘g‘risida», «To‘g‘ri va egri» haqida, «Kemada halo-

katga uchraganlar» ertagi, «Unu Amonning Biblga sayohati» 

(mil.avv. XI asr) kabilar. Diniy ruhdagi asarlar: V–VIII sulola 

fir’avnlari piramidalari ichki devorlarida iyerogliflar bilan tas-

virlangan yodgorliklar bo‘lib (mil.avv. XXIV–XXII asrlar), ular 

«Piramida matnlari» deb ataladi.