Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

ELLIN DAVLATLARI

1. Ellinizmning mohiyati. 2. Ellin Misri (mil.avv. 

323–30-yillar). 3. Salavkiylar davlati.  4. Makedoniya. 

 

5. Pergam. Attalidlar davlati. 6. Yunoniston materigi va  

orollar. 

1. Ellinizmning mohiyati.  Aleksandr yurishlaridan bosh-

lab to mil.avv. II asrgacha Rim Yunoniston va Yaqin Sharqda o‘z 

hukmronligini o‘rnatganiga qadar bo‘lgan davr G‘arb adabiyoti-

da ellinizm davri, deb ataladi. Bu davrda savdo-hunarmand-

chilik, madaniyat o‘choqlari – shaharlar jadal rivojlandi (Alek-

sandriya, Antioxiya, Baqtra va boshqalar). Bu davrda O‘rtayer 

dengizining g‘arbiy qismi Sharqning boy qadimgi madaniyati 

bilan jadal tanishib, uning to‘rt ming yillik to‘plagan madaniy 

yutuqlarini o‘zlashtirib ola boshladi.

 Ma’naviy-madaniy hayot, 

ilm-fan va san’at bu davrda yuksak darajada rivojlandi. Yan-

gi ilm-fan o‘choqlari, oliy maktablar va kutubxonalar paydo 

bo‘ldi. Fan-texnikada kashfiyotlar, ixtirolar qilinib, nodir asar-

lar yaratildi. Yangi fan tarmoqlari paydo bo‘ldi. Fanning taniqli 

arboblari o‘zlarining nodir asarlarini yaratdilar. Ijtimoiy-siyo-

siy, falsafiy ta’limotlar shakllandi.

 «Ellinizm» tushunchasi tarix fanida birinchi marta XIX asr-

ning birinchi yarmida nemis olimi I. Droyzen tomonidan kiri-

tildi. Droyzen bu tushunchani makedoniyalik  Aleksandrning 

bosqinchilik yurishlaridan keyingi katta tarixiy davrga nisbatan 

qo‘lladi va uning mazmunini madaniy soha bilan chekladi. 

XX asrning 50-yillari boshlaridan ko‘pchilik tarixchilar el-

linizm davrini siyosiy-iqtisodiy va madaniy-mafkuraviy so-

halarda mahalliy (Sharq) va ellin (G‘arb) madaniyatining sin-

tezi natijasida madaniy taraqqiyotning yangi bosqichi deb hi-

soblaydilar. Bu sintez qadimgi Sharqning ko‘pgina hududlari 

yunon-makedon istilolari oqibatida aniq tarixiy vaziyatda amal-

ga oshdi degan tushuncha hukm suradi. Haqiqatga esa, mil.

avv. I ming yillikdan boshlab, ayniqsa, dunyoda birinchi bor 

uch qit’ani birlashtirgan ulkan Ahmoniylar imperiyasi davrida 

Sharq va G‘arbning madaniy-iqtisodiy aloqalari va madaniyat-

lar muloqoti boshlangan edi. 

---

425

Ellin davrining uch yuz yillik xronologik davri uch tizim-

li izchil bosqichga bo‘linadi: Birinchi bosqich  Aleksandrning 

Sharqqa yurishlari, uning davlatining tashkil topishi va dia-

doxlar urushlari natijasida bu davlatning yemirilishi (mil.avv. 

334–281-yillar)ni o‘z ichiga oladi. Ikkinchi bosqich (mil.avv. 

280-mil.avv. II asr o‘rtalari) yunon-sharq davlatchiligi, iqtisodi-

yoti va madaniyatining gullab-yashnagan davri. Ellin davrining 

yetuklik bosqichi. Uchinchi bosqich mil.avv. II asr o‘rtalaridan 

ellin davlatchiligining oxir-oqibatda yemirilishiga olib kelgan 

tushkunlik  belgilarining  yaqqol  ko‘rinishi  bilan  tavsiflanadi. 

So‘nggi ellin davlati – Ptolemeylar Misrining mil.avv. 30-yilda 

halokatga uchrashi va uning Rim davlati tarkibiga qo‘shib olini-

shi bilan belgilanadi. Bu vaqt Ellin tafakkurining yaqqol so‘nish 

davri edi. Ilgari Ellin davlatlariga qarashli butun hudud g‘arbda 

Rim, sharqda Parfiya davlatlari tomonidan bo‘lib olindi.