Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

5. Me’morchilik va san’at. Maurilar davridan so‘ng ming 

yil davomida hind me’morchilik va tasviriy san’atining noyob 

yodgorligi bo‘lgan g‘ordagi Ajanta ibodatxonasi (qurilish mil.

avv. II asrdan milodiy VII asrigacha davom etgan) va budda 

monastirlari yaratildi. Ajanta ibodatxonasi 29 g‘orda qurilgan 

budda majmuasi bo‘lib, ichki devorlari va shiftlari tasvirlar bi-

lan qoplangan. Budda hayotidan keltirilgan turli manzaralar, 

har xil mifologik mavzular budda afsonalarini tasvirlaydi. Bun-

dan tashqari, kundalik hayot va saroy mavzusidagi (podsho ovi, 

elchilar qabuli va boshqalar) holatlar tasvirlangan. Ajanta ibo-

datxonasi tasvirlariga o‘xshash noyob tasvirlar Shri-Lankadan 

ham topilgan.

Qadimda ko‘p inshootlar yog‘ochdan bunyod qilingani uchun  

ular saqlanib qolmagan. Salavkiylar elchisi Megasfen yozuvlari-

ga ko‘ra Mauriylar podshosi Chandraguptaning ulkan saroyi 

yog‘ochdan qurilgan. Hind arxeologlari Chandraguptaning 

poytaxti Pataliputraning poytaxtida faqat tosh ustunlarning 

qoldiqlarini qazib topganlar. Milodiy I asr boshlarida qurilishda 

toshdan keng foydalanila boshlandi. Bu davr diniy me’morchili-

gi hinduizm, buddizm ibodatxonalarining g‘or majmualarida o‘z 

aksini topdi. Ana shunday g‘or majmualaridan Karle (Bombey 

yaqini) va Ellordagi ibodatxonalardir. Karledagi g‘or ibodatxo-

nasining balandligi 14 m, kengligi ham 14 m, uzunligi 38 m ga 

yaqin. Markaziy zalda tosh ustunlar, ko‘plab haykallar va ibo-

dat uchun stupa mavjud. Ellordagi g‘or ibodatxonasi majmuasi 

qurilishi Guptalar davrida boshlanib, bir necha asrlar davom 

etgan. 

Maurilar davridan so‘ng g‘isht va toshdan qurilishda keng 

foydalaniladi. Hozirgacha saqlangan obidalar ichida g‘arbiy 

Hindistondagi budda monastirlari diqqatga sazovor. Yer us-

tidagi monastirlardan biri Sanchida bunyod qilingan. Sanchida 

tepalik ustida ulkan budda monastiri qurilgan. Yana bir noyob 

san’at yodgorligi Ashoki yozuvlari bitilgan tosh ustunlardir. Bu 

ustunlar mamlakatning turli viloyat va shaharlaridagi may-

don, ko‘chalarga qo‘yilgan. Bu yozuvlarda mamlakatning ijti-

moiy-iqtisodiy va madaniy hayoti uchun muhim bo‘lgan Ashoki 

qonunlari, yo‘riqnomalari aks etgan. 

Maurilardan so‘ng haykaltaroshlikning mahalliy maktab-

lari vujudga keladi. Ulardan eng mashhurlari Shimoliy-G‘ar-

---

272

biy Hindistondagi Gandxara, Shimoliy Hindistonning markaziy 

qismidagi Madxur va Dekan viloyatidagi maktablardir. Milo-

diy I asridan Gandxara maktabida O‘rta Osiyo, Ellin va Rim 

madaniyatlarining ta’siri yaqqol ko‘rinadi. Gandxara uslubi Ku-

shon podsholigi davrida Markaziy va Sharqiy Osiyoning budda 

madaniyatiga ta’sir qildi. 

Madxur va Dekan maktablari Hind tasviriy san’ati an’analari 

bilan ko‘proq bog‘langan. Ana shu maktablar asosida o‘rta asr-

lar Hind va Janubiy-Sharqiy Osiyo mamlakatlari madaniyati 

shakllandi.