ALDAR KOSE, MUXTAR KOSE, DUXTAR KOSE
52
Men кок at minip, кокке shiqtmi, — deydi Muxtar kose.
Aldar koseden: — Sen ne tus kordin?
deydi. Aldar kose:
— Sizlerdin aq at, kok at minip baratirgamnizdi korip, keler,
keler dep kiittim, endi kelmei dep, palawdi jep qoydim, —
deydi. Analar qazandi aship qarasa, hesh narse joq.
Pant jegenin bilgen Muxtar kose sol jerde turip «men toba
ettim, Aldar kosen qursin, men qaytaman» 7- dep Buxaraga
ketedi. Duxtar kose turip:
— Joq, men qaytpayman, bul kose menen jane bir, eki kalle
koremen,; — dep ketpey qaladi.
Duxtar koseni ertip Aldar kose uyine qaytip ketedi, ogan
bilay deydi:
— Duxtar jora, bizin eldin patshasi jaqinda olip, omn
ornina balasi patsha bolgan edi. Men bir sagan aqil aytaman,
biraq ta aldap ketpeysen!
Sen sol patshaga bar. Salem berip kir. Men Buxaradagi
Duxtar bayman de. Akeniz askerinin garejeti jetpey, mennen
min tilla qanz alip edi. Men akenizdiii densawligin bileyin,
salem bereyin, sol min tillamnm deregin sorastirayin dep
kelip edim. Kelsem, akeniz dunyadan qaytipti. Endi akenizge
patiya eteyin ham sol min tillamnm deregin bileyin dep sizin
aldinizga kelip turman de, patshamn balasi isenbey turar.
Sen sonda: Eger de, isenbeseniz akenizdin gorine barayiq,
akeniz bir pirli adam edi, men Duxtar bay keldim desem, ol
bir saza berer de. Al, sizler bul jaqtan kelemen degenshe men
patshamn gorihe kirip jatip, aytatugin sozlerdi kelistiremen —
deydi.
Duxtar kose Aldardin aytqanin isleydi. Patsha omn sozine
inanbay otiradi.
Duxtar turip:
53
— Eger de, inanbasaftiz, atanizdin gorine jiirin. Atahiz bir
pirli adam edi. Men, Duxtar bay keldim desem, qalay saza
bermes eken,
ssa
deydi.
Patshaniri balasi menen Duxtar kose patshamn gorine
keledi. Duxtar kose quran oqip bolip, patshamft gorine qarap:
Taqsir,' patsham, siz tiri waqtinizda shin adalatli patsha
ediniz.Men bayagi Buxarada sizge mi
&
tilla bergen Duxtar
bay man. Sizge salem beriwge ham sol mm tillam sorawga
kelsem, siz' bunday bolipsiz. Quday sizge beyishten jay berip,
hurdih qizin qushaqlap jatirgan shigarsiz. Mina balariizga
aytiri. Menin miri tillamdi bersin. Gorden saza esitiledi:
„ - f Duxtar baydan min tilla qanz algamm iras. Menin shin
hadal perzentim bolsan, min tillasm eki min tilla etip ber.
Aldar kose patshamn gorinen kilndiz shigiwga qorqqam-
nan keshke deyin jatip, qarangi tiiskennen son uyine kelip
hayali nan soraydi.
Duxtar kose keldi me?
Joq.
— Pay, maqaw kose-ay. Bizdi aldap ketken-aw, — dep
ozinM manlayma ozi dumpeshlep qalaga baradi. Qalaga barip
Duxtar koseni korgen bar ma? — dep sorasa, «Duxtar kose
17
tertgege bir eshekti satip alip, Buxaraga ketti» — degen xabar-
di esitedi.
Aldar kose baradi da, birewdin atin alip, mina jerge barip
kelemen, sagan
1
tilla beremen dep, minip jolga shigadi. Ketip
baratirip etikshiden qarizga bir baykemi aq etik satip aladi da,
atli shawip izinen ketedi, Jolda Duxtar kosenin qosiq aytip
baratirgan dawisin esitip, joldan shigip togay menen aid in
orap barip, baykem etiktin bir pay in taslaydi da, ozi agashtin
54
panasinda jasirmip turadi. Duxtar kose jol menen kiyatirip
etikti korip:
— Pay, mina etikti alar edim, biraq bir payi gana bar eken,
— dep ote beredi.
Aldar kose atin togaydin ishi menen shawip otirip tagi
Duxtardan ozip otip jolga etiktin ekinshisin taslaydi. Duxtar
korip:
«Attegene-ay, ;bir payi minda tusken eken goy, pay janagim
nege almadim, dawlettifi azi-kobi bola т а » — dep esheginen
tusip etikti aladi, о т qorjinma salip keynine qaray juwinp
ketedi. Sol mahal Aldar kose keledi de, qorjmmdagi tillam
alip, togaydin ishinen keyin qaytadi. Duxtar kose etikti alip,
eshegine kelse, tilla tuwe hesh narse joq, «Wah, menin sorim
qursm. Bul is Aldar koseden basqa heshkimnin de isi emes»,
— dep, bul da keyin qaytadi.
Aldar kose uyine qaytip keledi de, altindi shigarip ortaga
qoyip hayalma bilay deydi:
— Mina altm ekewimizdin ole-olgenshe jewimizge jetedi.
Biraq, Duxtar kose kelmey qalmaydi. Sonnan bir llajm tawip
qutiliw kerek. Men barip patshamn gotine kirip jatayin,
sen magan nan-suw akelip turarsan. Duxtar kose keliwden
kilyewim senin menen birge ketip edi, kuyewimdi sen oltirdin,
bolmasa tawip ber dep shawqimdi shigarip, jagasinan alip,
jiberme. Soytip, onnan qutilmasaq basqa ilaj joq. — Al, altindi
qay jerge komemiz?
Hayali ekewi oylasip, altindi qazanmn tilbeleginin astina
komip, ustine qazandi qoya beredi. Aldar kose qoynina eki
nan salip, patshamn gorine barip kirip jata beredi.
Hayal keyninen tamaq apanp qaytip jurgenin Duxtar sezgen
edi.
55
«Bul tillam Aldar kosege bersem, meni quday bir kuni
urar», dep Aldardikine jetip keledi. Keliwden Aldar kosenin
hayali jagasinan tutip alip, shawqimdi saladi.
-r Kiiyewim senin menen ketip edi. Om sen oltirdin,
bolmasa tawip ber! — dep betinen ala ketedi.
— Qurdas, toqtap tur, ketken bolsa keler.
— Joq, bayimdi tawip ber.
— Al, qurdas, men Buxaraga qaytpaqshi bolip, xoshlasaym
dep kelip edim. Magan bul jerde dayim eki eshki, jiyenim
eki eshki, nemerem eki eshki, barligi alti eshki berip edi.
Alip keteyin desem ol bolmadi, satayin desem bul bolmadi,
eshkiler anq, ele kogin almagan. Harqaysisimn izinde bir-bir
jas llagi bar. Qoy, bum dostim Aldarga berip keteyin, sawip
iship, kogin aldmp mal eter dep keldim. Eshkiler ana tobenin
arjaginda jayilip jur, som alinlar, — dep, Duxtar kose liyinen
shigip bir jerde jasinmp jatadi. Hayali kiiyewine aparayin dep
bir guzege jarmam quydi da «bes eshki llagi menen bir talay
mal goy» dep oylap, giizeni jerge qoyip, eshkini qidmp bir
tobeden asti, eki tobeden asti. Duxtar kose giizeni aldi da
awliyege barip, hayalmin kiindegi jiiretugin soqpagi menen
patshamn gorine barip, sirttan giizeni beredi. Hayal dawisi
menen:
Ma, Aldar, ash bolip qalgan shigarsan-aw, — dedi.
‘
Duxtar kose keldi me?
. — Joq, joq kelgen joq. Biraq, esiktin aldinan uzagiraqtan
6tti.
v< pp Kelse janagim isle, altm bar ma?
— Aytpaqshi, Aldar-aw. Men sol altmdi qay jerge komge-
nimizdi umitip ketip, degbirden sastim goy.
Л
вг*йе Оу, dziii miyaylan ekenseri goy. Qazanmft astina
komilgeni qayda?
— Aytpaqshi, solay eken-aw. Miyim qursm menin. Qoy,
men qaytaym, — dep Duxtar kose juwirip Aldar kosenih
liyine keledi. Altindi aladi, giizege qaytadan jarmam toltirip
ornma qoyadi da ozi Buxaraga qaray hayt qoyadi.
Hayal bes tobeden asti, biraq heshqanday eshkini taba
almadi, sharshadi, eshkisi de qurisin, llagi da qunsin, kiiye
wim ash bolip qalgan shigar dep liyine olip-talip jetedi.
Giizeni . ala sala awliyege qaray juwirip, Aldar kosege baradi.
— Aldar, Aldar.
—
Bul kim?
срЗш Men, ma mina jarmam iship al!
— JaAa akelip edin goy.
— Alla barekella, Duxtar kose eken-aw. Sen qayda editfL?
Hayal barin aytip beredi. Klin batip qaraiigi tiiskennen soii
Aldar gorden shigip, liyine kelip hayalina urisip:
— Qoy, endi bolmas, ol kose endi jetkermeydi. Koylek-
lshtammdi juwip ber, men Buxaraga ketemen, — deydi:
Aldar kose aziqlamp, eshekli Buxaraga rawana boladi.
Duxtar kose liyine jetip, altindi ortaga qoyadi da, hayali
menen kenesedi.
— Minaw eki min tilla. Ekewimizdin ole-olgenimizshe
jewimizge jetedi. Biraq, maqaw Aldar kose, erten bir kiin jetip
keler. Onnan eplep qutilip, altindi ozimizge qaldirayiq.
01
hardayim mina kiinbatis tarepten keledi, eki koziii usi jaqta
bolsin. tlydiil ana jerine bir boyra tosep, peshexanam qurip
qoy. Korgennen men olgen bolip jatayin, sen way-waydi sala
ber. Soytip, bir onnan qutilayiq — deydi.
57
Bir kuni Duxtar
Ms©
menen hayali tiiste shay iship otirsa,
kiinbatis jaqtan eshekli birewdin kiyatirgam korinedi.
vo
4
r Ana birew kiyatiripti goy, — deydi hayal.
Duxtar qarasa, Aldar kosenin tap ozi. Barip boyraniri
ilstine jata qaladi, hayali bay-baydi sala beredi. Bir mahal
hayal sharshap bay-bayin qoygannan keyin Aldar kose
muAayip jilamsirap:
Duxtar menM bir joram edi. Oni hiirmetlep oz qolim
menen aq jawip, anw kepinlep komeyin. Suw lsit qurdas,
deydi.
Aldar kose olikti arqasina tanip ahp kete beredi. Bir waqlan
togaydiA ishindegi bir awliyege baradi. Zangige tanilgan
Duxtar kosenin ayagin joqari qaratip, basin tomen qaratip
bir mazardin diywalina suyep qoyadi da, ozi sol jerdegi bir
jayga kiredi. «LJh» dep demin alip otirganda, gawirlasip bir
top adamlar kele beredi. Aldar qasinda turgan gewek tomarga
kirip jata beredi. Bul kelgen qirq qaraqshi eken. Usi jerge kelip
urliqtan tapqan diinyalann bolisedi eken. Hammesi attan tusip
ortaga diinya, puldi qoyadi. Bir jas lilkeni hamme narselerdi
ten boledi. Bolinbey tek bir hasil qilish qaladi. Ol qilishti
jigitlerdin barligi da algisi keledi. Oni qaraqshilardin basligi
sezip;
'ffiski
Bul qilishti anaw turgan lilken gewek tomardi bir
urganda kim qiyip tiisirse, sol aladi, — deydi. Bir jigit sekirip
turip:!
■
Men shabaman, — dep qilishti kotere bergende, Aldar
kose shiga tap beredi:
— Oliler, tirini basin? — dep baqiradi.
— Duxtar kose de kepinin.jirtip, qolin shigarip, zangisin
silyretip:
58
—
бШег, tirini basin, dep baqmp, qaraqshilarga tap beredi.
Qaraqshilar dunyam taslay sala atlanna minip qashadi. Qaship
bilay shiqqan son basligi:
Usi awliyege bunn eki qoydan sadaqa akeletugin edik. Bul
sapan napsiqawliq etip, qoy akelmedik. Ane, somn natiyjesi
shigar. Endi sonsha diinyam qalay qiyip taslap ketemiz, aqirin
gana anlip kelin; — dep eki adamdi jiberedi.
Olar barip diywaldan sigalap turip ishtegi: «Ha, menin
jarim pulim qayda» — dep baqinsqan sesti esitedi.
Sol waqitta suyewli turgan tabittagi Duxtar, qasmda tin lap
turganlardin taqiyasin llaqtirip, «jetpese ma sagan» — dep
59
baqiradi. Bulardm qorqqam sonday, bargan son entigip zorga
soyleydi.
Qaraqshilar «diinyasi qurisin» dep ketip qaladi.
Aldar kose oljamn hammesin ortaga salip:
Alip kel, eki min tillam, qosip bolemiz, Щ deydi Duxtarga.
Duxtar kose eki min tillam alip keledi. Soytip, dunyanm
barin ten boledi. Ortada tek pul qaladi. Som bir-birewine kozi
qiymay kop waqit otiradi. Aqmnda om qilish penen eki bolip
aladi. Soytip, Aldar kose Xorezmge qaytadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |