Universitetining pedagogika instituti maktabgacha

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI NUTQINI O‘XSHATISHLAR BILAN 
BOYITISH USULLARI 
Safarov Firuz Sulaymonovich, 
BuxDUPI dotsenti 
Istamova Nasiba Amrillo qizi, 
BuxDUPI 1-bosqich magistranti 
 
Annotatsiya: 
Maqolada boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini o‘xshatishlar bilan boyitish usullari 
bayon qilingan. 
Muhim so‘zlar
: o‘xshatiish, ifodalilik, nutqning boyligi, gap tuzish, qiyoslash. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqiga qo‘yiladigan talablardan biri ifodalilikdir. Nutqni ifodali 
qiladigan vositalardan biri o‘xshatish bo‘lib o‘zbek tili o‘ziga xos o‘xshatishlarga juda boy. Masalan, 
quyidagi o‘xshatishlarga e’tibor bering: 
asalday shirin qovun, boʻzchining mokisiday yugurmoq, mulla 
mingan eshakday yuvosh, choʻpday ozgʻin bola. 
Bu oʻxshatishlarda oʻzbek xalqining obrazli tafakkuri aks 
etgan. 
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga o‘z nutqida o‘xshatishlardan foydalanishga o‘rgatish uchun 
quyidagi topshiriqlardan foydalanish mumkin. 
1.
Nuqtalar o‘rniga o‘xsatish mazmuniga mos so‘zni qo‘yib o‘qing. 
day tiniq ko‘l, …day beozor odam, …day qattiq non, 
2.
Ikki ustunchadagi so‘zlardan foydalanib o‘xshtishlar hosil qiling. 

---

116 
qo‘
y 
kaft 
shis
ha 
yoq
ut 
asal 
zah
ar 
oda
m 
tosh 
suv 
gilos 
qov
un 
qalampir 
Bu so‘zlardan o‘xshatish hosil qilish uchun o‘quvchilar ular orasidagi o‘xshah belgini bilishi kerak. 
Shuning uchun o‘qituvchi o‘quvchilar bilan quyidagicha savol-javob o‘tkazadi: 
O‘qituvchi: O‘quvchilar, odam qo‘yga nimasi bilan o‘xshashi mumkin? 
O‘quvchilar: Yuvoshligi bilan? 
O‘qituvchi: Demak, qo‘y va odam so‘zlari ishtirokida qanday o‘xshatish qilish mumkin? 
O‘quvchilar: Qo‘yday yuvosh odam deyish mumkin. 
O‘qituvchi: Tosh kaftga nimasi bilan o‘xshaydi? 
O‘quvchilar: Silliqligi bilan. 
O‘qituvchi: Suv shishaga nimasi bilan o‘xshaydi? 
O‘quvchilar: Tiniqligi bilan. 
O‘qituvchi: O‘quvchilar yoqut nimaligini bilasizlarmi? 
O‘quvchilar javob berolmasa, o‘qituvchi yoqutning nimaligini tushuntiradi: Yoqut ‒ qizil rangli 
qimmatbaho tosh. (Yoqutning rasmini ko‘rsatadi.) 
O‘qituvchi: Gilos yoqutga nimasi bilan o‘xshar ekan? 
O‘quvchilar: Qizilligi bilan. 
O‘qituvchi: Qovun asalga nimasi bilan o‘xshaydi? 
O‘quvchilar: Shirinligi bilan. 
O‘qituvchi: Qalampir zaharga nimasi bilan o‘xshaydi? 
O‘quvchilar: Achchiqligi bilan?