|
2.2 O‘zbekistonda ishtimoyiy iqtisodiy mubozanati takomalashishi pul
kiridet tahlil
Inflyatsion targetlash rejimiga o‘tish jarayonida samarali pul-kredit
siyosatini amalga oshirish, o‘z navbatida, pul-kredit siyosati instrumentlari ta’sirini
cheklovchi omillarni aniqlash va bartaraf qilishni talab etadi.Iqtisodiyotda narxlar
barqarorligini ta’minlash vazifasi pul-kredit siyosati instrumentlari samaradorligiga
hamda uning transmission mexanizmini ko‘rilayotgan choralarni iqtisodiyotning
boshqa tarmoqlariga o‘z vaqtida va to‘liq o‘tkazish imkoniyatiga bog‘liq.Pul-kredit
siyosatini
rivojlantirishning
hozirgi
bosqichida
zamonaviy
pul-kredit
instrumentlarini joriy etish, amaldagilarini takomillashtirish va ularning ta’sir
mexanizmini mustahkamlash, shuningdek ichki iqtisodiy cheklovlarni bartaraf
etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirishga ustuvor ravishda
e’tibor qaratiladi.Yangi iqtisodiy voqelikda pul-kredit instrumentlaridan
foydalanish samaradorligini oshirish chora-tadbirlari kompleksida majburiy zaxira
talablarini takomillashtirish ham ko‘zda tutilgan. Bunda, amaldagi majburiy
zaxiralash tartibi banklarning likvidligiga qo‘yilgan prudensial talablarni hisobga
olgan holda zaxiralash me’yorlari, valyutasi va hisoblash bazalarini
optimallashtirish orqali takomillashtiriladi.Majburiy zaxiralashning amaldagi
tartibiga muvofiq, zaxiralash valyutasi tijorat banklari tomonidan mustaqil
tanlanadi. Mazkur amaliyot banklarga valyuta aktivlarini majburiy zaxiraga
yo‘naltirish orqali saqlash va buning natijasida bo‘shaydigan milliy valyutadagi
mablag‘lardan foydalanish imkoniyatini yaratmoqda.Bugungi kunda tijorat
banklarining Markaziy bankdagi majburiy zaxiralari tarkibida xorijiy valyutaning
ulushi umumiy summaning 90 foizidan ziyodini tashkil etayotganligi ushbu
instrumentning
so‘m
likvidligini
tartibga
solish
samaradorligini
pasaytirmoqda.Natijada tijorat banklari milliy valyutadagi qo‘shimcha moliyaviy
resurslarga ega bo‘lishi pul-kredit siyosati instrumentlari ta’sirchanligining
kamayishiga hamda bank tizimi likvidligini boshqarishdagi majburiy zaxiralash
instrumenti samaradorligining pasayishiga olib kelmoqda.Xalqaro tajribani
o‘rganish natijalari mazkur instrument samaradorligini oshirish va qo‘llanilayotgan
me’yorlarning bank tizimi likvidligiga ta’sirini aniq baholash maqsadlarida tijorat
banklari tomonidan zaxiralash valyutasini erkin tanlash imkoniyatini chegaralash
maqsadga muvofiqligini ko‘rsatmoqda.Majburiy zaxiralar shakllantiriladigan
majburiyatlar ro‘yxatini qayta ko‘rib chiqilishi, jumladan, ro‘yxatga jismoniy
shaxslar depozitlari va boshqa moliyaviy resurs manbalarining kiritilishi zaxiralash
tartibidagi mavjud tafovut va nomutanosibliklarni kamaytirish imkonini beradi.
Depozit va kreditlarlarning umumiy hajmida xorijiy valyutadagi depozit va
kreditlar
ulushining
yuqoriligi
pul-kredit
siyosati
instrumentlarining
samaradorligini cheklovchi yana bir omil hisoblanib, amaldagi majburiy zaxiralash
tartibining takomillashtirilishini taqozo qiladi.Shu bilan birga, Bazel III qoidalarida
ko‘zda tutilgan talablardan tashqari banklar likvidligiga qo‘shimcha prudensial
talablarning o‘rnatilishi majburiy zaxiralash me’yorlarining aniq ta’siriga baho
berishni qiyinlashtiradi.
Bu borada yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan takrorlanishlarning oldini olish
maqsadida
zaxiralash
talablariga
tegishli
tuzatishlar
kiritilishi
talab
etiladi.Majburiy zaxiralash tartibini takomillashtirish va talablarning maqsadli
darajalarini belgilashda bank tizimidagi likvidlik hajmi va tijorat banklarining
moliyaviy holati hisobga olinadi.Shuningdek, iqtisodiyotdagi inflyatsion
xatarlarning pasayib borishini va bank tizimidagi mavjud vaziyatni hisobga olgan
holda majburiy zaxira talablarini o‘rtachalash tartibini joriy etish masalasi ko‘rib
chiqiladi. Bu esa, o‘z navbatida, banklarning moliyaviy holatini mustahkamlashga
va moliyaviy resurslarning qiymatini maqbullashtirishga xizmat qiladi.Inflyatsion
targetlash rejimida pul-kredit siyosatining foiz instrumentlaridan foydalanishda
asosiy e’tibor tijorat banklarining likvidligini boshqarish maqsadlariga qaratiladi.
Bunda bozor instrumentlarini qo‘llashni faollashtirish vazifalaridan kelib
chiqib,
Markaziy
bank
foiz
instrumentlarining
samaradorligi
oshirib
boriladi.Xususan, ularning ta’sirini oshirish maqsadida likvidlik taqdim etish va
tijorat banklarining mablag‘larini Markaziy bank depozitlariga jalb qilish
operatsiyalarining turlari va hajmlarini kengaytirish nazarda tutilgan.Pul-kredit
siyosatining asosiy mo‘ljali sifatida monetar operatsiyalar bo‘yicha asosiy stavka
va foiz koridori joriy qilinishi Markaziy bankning foiz instrumentlari
ta’sirchanligini oshirish imkonini yaratadi.Bundan tashqari, xalqaro tajribani
hisobga olgan holda, pul-kredit siyosatining operatsion parametrlari qaytadan
ko‘rib chiqiladi.
Kelajakda Markaziy bankning garov asosida kreditlash operatsiyalari
muddatlari
qayta
ko‘rib
chiqilib,
ularning
turlari
optimallashtirilib
umumlashtiriladi. Shu bilan birga, tijorat banklariga milliy valyutadagi ortiqcha
zaxiralarni joylashtirish imkonini beruvchi depozit sxemalari joriy qilinib, bu foiz
koridorining pastki chegarasini saqlab qolinishini ta’minlaydi.Shu bilan birga,
tijorat banklari likvidligini qo‘llab-quvvatlash maqsadida garov ta’minoti turlari va
tartibini kengaytirish orqali likvidlik berish mexanizmini takomillashtirish ko‘zda
tutilmoqda.Bank tizimidagi qisqa muddatli likvidlikni sifatli prognozlash masalasi
pul-kredit siyosatining foiz instrumentlaridan samarali foydalanishda katta
ahamiyat
ega.
Mazkur
yo‘nalishda
Markaziy
bankning
prognoz-tahlil
imkoniyatlarini kuchaytiriladi, bu borada Moliya vazirligi va boshqa manfaatdor
tashkilotlar
bilan
o‘zaro hamkorlik va axborot almashinuvi yanada
mustahkamlanadi.Markaziy bank tomonidan bank tizimidagi likvidlikni tartibga
solishning asosiy bozor instrumentlaridan biri ochiq bozor operatsiyalari
hisoblanadi.
Pul-kredit siyosatining faol bosqichga o‘tish sharoitida bank tizimidagi
likvidlikning maqsadli operatsion ko‘rsatkichlarga mosligini ta’minlashda ochiq
bozor operatsiyalarini doimiy ravishda o‘tkazib borish ko‘zda tutilmoqda. Ochiq
bozor operatsiyalari strategiyasini ishlab chiqishda quyidagilarga ustuvor ravishda
e’tibor qaratiladi:
operatsion maqsadlarga erishish;
likvidlik oqimlarining keskin tebranishlarini qisqartirish;
pul bozoridagi foiz stavkalarini Markaziy bank foiz stavkasiga yaqin
darajada shakllanishini ta’minlash;
instrumentlarning harajat va foydaliligining maqbul nisbatiga erishish;
bozorni yanada rivojlantirish va boshqalar.
Bunda, ochiq bozor operatsiyalarida foydalaniladigan instrument turlarini
Markaziy bank tomonidan bosqichma-bosqich ko‘paytirilib boriladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
