Universiteti voleybol, basketbol nazariyasi va uslubiyati kafedrasi a. A. Pulatov, M. A. Qdirova

Oddiy reaksiya tezkorligini tarbiyalash. 
H arak atlan tiru v ch i 
reaksiya tezligi t a ’sirga javob berishning latent vaqti bilan belgi­
lanadi. Reaksiyalar oddiy va m urakkab b o la d i. O ddiy reaksiya 
oldindan m a ’lum b o ‘lgan signalga ilgaridan rna’lum b o ‘lgan harakat 
bilan javob berishdir.
Tezkorlikning jud a k o ‘p o'tishi (boshqa b iro r harakatga o 'tish i) 
oddiy reaksiyalar u ch u n xarakterlidir: ayrim vaziyatlarda tezda 
b iror qarorga keluvchi kishilar boshqa sharoitdarda ham tezroq 
biror fikrga keladilar. Tez bajariladigan xilm a-xil m ashqlar bilan 
shug‘uilanish oddiy reaksiya tezkorligini yaxshilaydi.
H arakatlantiruvchi reaksiya tezkorligini anchagina yaxshilash 
g ‘oyat m urakkab vazifadir.
O ddiy reaksiya tezkorligini tarbiyalashda bir necha usullardan 
fo y d alanilad i. B ulardan eng k o ‘p tarq alg an i t o ‘satdan p ay d o
b o ia d ig a n signalga yoki tevarak-atrofdagi vaziyatning o ‘zgarishiga 
javoban m um kin q ad ar tezro q reaksiya k o ‘rsatish usulidir. Bu 
usul yangi shug‘ullanuvchilar bilan o'tkaziladigan rnashg‘ulotlarda 
tez o ra d a ijobiy n atijalar k o ‘rsatadi. A fsuski, s h u n d a n keyin 
reaksiya tezkorligi stabillashib qoladi va uning yaxshilanishi anch a 
qiyin b o la d i.
Reaksiya tezkorligi katta aham iyatga ega b o ‘lgan hollarda uni 
takom illashtirish uchun maxsus usullardan foydalaniladi. Bu usul­
lardan biri — reaksiya tezkorligini yengillashtirilgan sharoitlarda 
va uni keyingi harakat tezligini ayrim -ayrim takom illashtirishdan 
iboratdir. Reaksiyaning latent vaqti reaksiya k o ‘rsatishdan oldingi 
ratsional x atti-harak at hisobiga birm u nch a yaxshilanishi m um kin. 
Jum ladan, diqqatning yo‘nalishi aham iyatga ega b o ia d i: agar diqqat 
bajarilajak harakatga qaratilgan b o ‘lsa (reaksiyaning m otor tip i), 
u holda reaksiya k o ‘rsatish vaqti diqqat signalni idrok qilishga 
(reaksiyaning sensor tipi) qaratilganligidan k o ‘ra kam roq b o la d i. 
M u sh ak lar b iro z k u ch lan g an d a h am reaksiya tezkorligi o rtad i. 
R eaksiya tezk o rlig i, sh u n in g d ek , signalni kutish vaqtiga ham
b o g ‘liq: dastlabki va ijro k o m an d alari orasidagi op tim al vaqt 
1,5 sekundga yaqindir.
162

---