Университети

Археология ва тарихий этнография 
Этнография – грекча сўз бўлиб, “etnos” - халқ, “grafi-kos”- ёзиш 
демакдир. Археологик қазув давомида тўпланган моддий маданият 
намуналари, антролодлогик топилмалар ёрдамида ҳар бир этник гуруҳнинг 
ўзига хос маданияти, унинг бир ҳудуддан бошқа ҳудудга мигратция жараёни 
комплекс ёндашув орқали минтақада юз берган ва этник ва маданий 
жараёнлар этнография фани беъвосита алоқадорликда ўрганилади. 
Этнография ҳам иккига, замонавий ва тарихий қисмларга бўлинади. 
Археологик тадқиқотлар натижасида топиладиган тақинчоқлар, кийим 
қолдиқлари, идишлар, қабрларнинг хилма хиллиги ва склетларнинг ҳар хил 
ҳолатда жойлашиши, нарсалар билан қўмилиши каби маълумотлар тарихий 
этнография учун манба бўлиб хизмат қилади ва қадимги халқларнинг урф 
одатлари ўрганилади.
Ўзбекистонда археологик тадқиқотлар натижасида, ҳар бир тарихий 
минтақалар бўйича (Бақтрия, Сўғд, Хоразм, Чоч, Уструшона) жуда кўплаб 
манбалар йиғилган. Аммо шу соҳа бўйича йирик тадқиқотлар қилинмаган. 
Этнография бўйича олиб борилаётган тадқиқотлар кўпроқ замонавий 
характерга эга. Бунинг асосий сабаби этнографларнинг археологик 

---

131 
адабиётлардан таниш эмаслигида. Фанлар интеграциясининг яхши йўлга 
қўйилмаганлигидир. 
 
Археология ва этнология 
Халқларнинг келиб чиқиши (этногенези) ва этник тарихи билан 
шуғулланадиган тарихнинг энг оғир фан тармоғи. Халқлар доими маданий 
алоқада, ассимляция, қоришув жараёнларини бошидан кечирган. Жаҳонда 
биронта халқ йўқки, бир ўзи шаклланган бўлса. Археология тарихнинг мана 
шу энг қийин тармоғини ҳам манбалар билан таъминлайди. Этнологиянинг 
антропологиядан тубдан фарқи шундаки у кўп маълумотлар асосида, 
жумладан эпиграфика, тил, этнографик маълумотлар асосида умумий, глобал 
хулосалар чиқаради.
Ўзбек халқининг этногенези ва этник тарихи этнографик жиҳатдан 
академик Карим Шониёзов, археологик жиҳатдан академик А.Асқаров 
томонидан ёритилган, монографик тадқиқотлар яратилган. Антропологик 
жиҳатдан Телман Қосимовнинг тадқиқотлари диққатга сазовар.