Universiteti no‟kis filiali

Kiris lektsiyasi
belgili bir pa‟ndi, temani yamasa mashqalani u‟yreniwge 
bag‟ishlanip, bunda sol ma‟sele, mashqalalar haqqindag‟i pikirler, olardin‟ unamli 
ta‟repleri, kemshilikleri sheshilmegen mashqalalar ko‟rsetiledi.
Temalar boyinsha lektsiyalar
– en‟ ko‟p oqilatug‟in lektsiya bolip, onda 
u‟yrenilip atirg‟an temanin‟ tiykarg‟i mazmuni, a‟meliyatta sinalg‟an, qabil 
qiling‟an qaraslar, bar bolg‟an sheshimdi ku‟tip atirg‟an ma‟seleler bayan etiledi. 
Olardi sheshimnin‟ bar jollari ko‟rsetiledi, jan‟alarin tabiw usinis etiledi. 
Jol-joriq ko’rsetiwshi lektsiya
– talabalarg‟a erkin islewdi u‟yretiwge 
qaratilg‟an. Onda ko‟birek metodikaliq ma‟slaha‟tler beriledi. Usinis etiletug‟in 
a‟debiyatlardi o‟z betinshe oqiw, olar u‟stinde islew protsessinde diqqatti qaratiw 
kerek bolg‟an ma‟seleler ko‟rsetiledi.
Analizli lektsiya
– ol yaki bul mashqala, tema yaki belgili bir sistemag‟a 
saling‟an sorawlardi belgili bir logikaliq baylanista bayan etiwge qaratilg‟an.
Juwmaqlawshi lektsiya
– belgili bir tema,mashqalani yaki faktti u‟yrenip, 
onin‟ juwmag‟i boyinsha o‟tkiziledi. Mashqala sheshimleri ha‟m pa‟nnin‟ predmeti 
tuwrisinda tiykarg‟i juwmaqlar bayan etiledi.

---

Lektsiyani bayan etiw 
 
Sabaq beriwde pedagog subyektiv faktor sipatinda ko‟rinedi. Ko‟p ta‟repten 
talabalardin‟ o‟zlestiriwi oqitiwshinin‟ sabaq o‟tiwinde tan‟lag‟an metodlarina 
baylanisli. Ha‟r bir oqitiwshi o‟z qa‟biletin sabaq beriwde payda etip, lektsiya 
ha‟m so‟ylewde o‟zine say ta‟replerin ko‟rsetedi. Belgili bir temani jaratiwda 
oqitiwshi o‟zi jaqsi bilgen yaki o‟zinin‟ ilimiy izleniwleri menen baylanisli 
bolg‟an, biraq sol temag‟a tuwridan-tuwri baylanisli bolmag‟an sorawg‟a ko‟p 
waqit ajiratip, qalg‟an sorawlardi ko‟rip shig‟iw ushin waqit jetpey qaliwi 
mu‟mkin. Bul temani bayan etiwde didaktikanin‟ izbe-izlik printsiplerin buziwg‟a 
alip keledi. Sol ushin, sabaq o‟tiwdegi za‟ru‟r waziypalardan biri, bul – subyektiv 
faktorlar, a‟lbette obyektiv faktorlarg‟a boysiniwi, tap usi pa‟nnin‟ mazmunin 
aship beriwge xizmet qiliwi kerek.
Lektsiyani sonday du‟ziw kerek, talabada pa‟ndi teren‟ u‟yreniw ushin erkin 
tu‟rde a‟debiyatlar tabiw, olardin‟ u‟stinde islew, tu‟siniwge qa‟lew tabilsin. Sol 
ushin za‟ru‟r materiallar, kitaplar, jurnal ha‟m basqa dereklerdi tan‟law printsipial 
a‟hmiyetke iye. Psixologlardin‟ baqlawinsha biliw, u‟yreniw protsessi pikirleri 
qarama-qarsilig‟i tiykarinda qurilsa, na‟tiyjeli boladi. Lektsiyag‟a tayarlaniw 
protsessinde oqitiwshi tema boyinsha sorawlardi qanday bayan qiliwdi, qanday 
usillar qollaniwin ko‟z aldina keltiriwi kerek. Mine sonda g‟ana tema boyinsha 
a‟debiyatlardi, za‟ru‟r mag‟liwmatlardi duris tan‟lawi mu‟mkin. Oqitiwshi za‟ru‟r 
daliyller, mag‟liwmatlarg‟ada iye bolsada, olardi isenimli, tiykarlang‟an halda 
bayan qilmasa, pa‟ndegi mashqalali sorawlarg‟a juwap beriwden shetlep o‟tiwi 
yaki shetke shig‟iwi mu‟mkin. Bul jag‟day talabalarda lektsiyag‟a qaniqpawliqqa, 
onin‟ isenimliligi ha‟m ta‟rbiyaliq a‟hmiyetin tu‟siriwge alip keledi.
Teoriya menen a‟meliyatitn‟ o‟z ara baylanisi ju‟da‟ quramali protsess. Ol 
ha‟r tu‟rli ishki, sirtqi, tikkeley, za‟ru‟r ha‟m za‟ru‟r bolmag‟an faktorlar menen 
aniqlanadi. Sol ushin da lektsiyag‟a tayarlaniw waqtinda mine usi protsesslerdi 
teren‟ analiz qiliwdi biliwi kerek. Temadan tisqari ha‟r tu‟rli misallar menen 
sheklenip qaliw jaramaydi.

---

Induktiv metod lektsiyada jekelikten uliwmaliqqa, deduktiv metod bolsa – 
uliwmaliqtan jekelikke bayan etiwdi an‟latadi. Induktiv metod da‟liyller, jeke, 
uliwma juwmaq, teoriyaliq qag‟iydalar, aniq xizmet ushin a‟meliy juwmaqlar 
ta‟rizinde bayan qilinsa, deduktiv metod – teoriyaliq juwmaq, uliwma, jeke, xizmet 
ushin praktikaliq juwmaq ta‟rizde bayan etiledi. Induktiv metod talabalardi jeke 
baqlawlardan izbe-iz uliwma juwmaq shig‟ariwg‟a u‟yreniw imkanin beredi.
Lektsiyag‟a ilaji barinsha talabalar diqqatin qaratiw kerek. Bul ushin 
lektsiyanin‟ kiris yaki onin‟ tiykarg‟i bo‟liminde ma‟selenin‟ ma‟nisin aship 
beriwge qaratilg‟an soraw qoyiw ma‟qsetke muwapiq. Pedagoglar ta‟jiriybesi soni 
ko‟rsetedi, oqitiwshinin‟ temani bayan qiliwdan aldin yaki bayan qiliw 
protsessinde soraw qoyiwi, oni bayan qilip bolg‟asin, qoyilg‟an sorawg‟a 
qarag‟anda aniq, jaqsi na‟tiyjege alip keler eken. Sebebi, aldin qoyilg‟an soraw 
talabani juwap qanday boliwi kerek, dep oylandira baslaydi ha‟m juwapti 
oqitiwshidan esitiwge diqqatin qaratadi. Ekinshiden, lektsiya baslang‟aninan 20 
minut waqit o‟tkennen son‟, talabalar diqqati pa‟seyedi. Buni esapqa alip, ha‟r 15-
20 minutta yaki ha‟r bir sorawdi bayan qiliwda tu‟rli metodlardan paydalaniw, 
talabalar diqqatin o‟zine qaratatug‟in sorawlar du‟ziw ma‟qsetke muwapiq.
Basqa oqiw formalarina qarag‟anda lektordin‟ lektsiyani sezim-tuyg‟i, 
joshqinlik penen bayan etiwi za‟ru‟r rol oynaydi. Lektor sezim-tuyg‟isin 
o‟zgertiriw, mimikasi arqali talabalardi sabaqqa qizig‟iwdi ku‟sheytiriw yaki 
kerisinshe, pa‟seytiriwi mu‟mkin.

Lektsiyanin‟ emotsional ta‟siri oqitiwshinin‟ lektsiya materialin erkin bayan 
qiliwi menen tuwridan-tuwri baylanisli. Erkin bayan etiw arqali auditoriya 
menen baylanis jaqsilanadi. Awiz eki so‟ylew o‟zgeshelikleri, yag‟niy 
dialogdan paydalaniw mu‟mkin boladi. Kerisinshe, lektsiya tekstine qaray 
beriw auditoriya menen sa‟wbetti to‟menlestiredi, oni buzadi, sebebi jazba 
so‟ylew olarda monolog ta‟rizde boladi.

Awiz eki so‟ylew, yag‟niy lektsiya tu‟sinikli esitilip, qabil qiliwg‟a an‟sat, 
qisqa tu‟siniklerden du‟zilgen boliwi kerek, sebebi, uzin, qiyin tu‟sinikler 
pikirdi to‟menlestiredi. Oqitiwshi bayan qilinip atirg‟an materialdi jaqsi 

---

biliwden tisqari o‟z dawisin da baqlawi kerek. Intonatsiyani ga‟ ba‟lent, ga‟ 
to‟men qilip so‟ylewdi o‟zgertiriw arqali talabalar diqqatin tartiw, o‟z 
waqtinda pauza ha‟m basqa intonatsiyalardan da paydalaniwi za‟ru‟r.

”Erkin manera” ta‟rizde sabaq beriw, lektordin‟ auditoriyadan ol ta‟repten 
bul ta‟repke ju‟riwi, talabalardin‟ diqqatin tartadi ha‟m tu‟siniwin 
qiyinlastirip, olardi temadan shetlestiredi. Pedagog o‟zinin‟ ”jumis 
zonasina” iye boliwi, onnan paydalaniwdi biliwi kerek.

Lektor o‟zinin‟ sirtqi ko‟rinisine de itibar beriwdi esten shig‟armawi kerek.

Bizge belgili, lektsiyanin‟ joshqinlig‟i, belgili da‟rejede onin‟ jarqinlig‟ina 
baylanisli. Joshqin, ma‟nili so‟ylew tek aniq misallar menen g‟ana emes, 
ba‟lkim maqal, matal, a‟debiy obrazlar menen bayitiliwi za‟ru‟r. Bul 
lektsiyani qiziqli, talabalar diqqatin o‟zine qaratadi.

Lektsiyanin‟ duris du‟ziliwi, sabaqtin‟ ha‟r bir minutinan na‟tiyjeli 
paydalaniw tapsirmalardin‟ a‟wmetli boliwin ta‟miynleydi.

Auditoriya menen ”qayta baylanis” ornatiwda talabalardin‟ sorawi ha‟m 
oqitiwshinin‟ juwabi a‟hmiyetli rol oynaydi. A‟dette, ko‟binese lektsiyanin‟ 
aqirinda sorawlarg‟a waqit ajiratiladi, lekin bul lektsiya protsessinde soraw 
berilmeydi degen emes. Sorawlarg‟a juwap bergende juwaptin‟ qisqa, 
tiykarlang‟an boliwina a‟hmiyet beriwi kerek. Eger soraw qosimsha 
da‟liyllerdi talap etetug‟in bolsa, buni ashiq aytiwi mu‟mkin, sebebin 
ko‟rsetip, kelesi sabaqta juwap beriwge wa‟de etse, bunin‟ ayibi joq. Eger 
soraw individual ta‟rizde bolsa, lektsiyadan son‟ yaki ma‟slaha‟t sabag‟inda 
juwap beriwi mu‟mkin.

Ha‟r qanday jag‟dayda (sirttag‟i shawqim-dawis, esik artindag‟i qurilis h.t.b) 
oqitiwshi o‟zin tuta biliwi kerek.

So‟ylewde eliklewden qashiw, bir ga‟pti bir neshe ret ta‟kirarlamawi kerek. 

So‟ylewde siyqasi shiqqan so‟zlerdi imkan qa‟der isletpewi kerek.
A‟lbette, ideal tu‟rde lektsiya oqip bolmaydi. Biraq ha‟r bir oqitiwshi o‟zinin‟ 
ba‟rshe imkaniyatin, sheberligin iske salip, sabaq o‟tiwi shubhasiz, lektsiyanin‟ 
unamli ta‟replerinin‟ u‟stin boliwina alip keledi.Ta‟lim sistemasina ko‟re, 

---

lektsiyalar – temani, bo‟limdi, kursti u‟yreniwdi baslawshi ya‟ki ta‟limnin‟ belgili 
bir kursin tamamlawshi lektsiyalarg‟a bo‟linedi.
Informatsiyani talabalarg‟a jetkeriw ko‟z qarasinan monolog yaki dialog 
tu‟rde o‟tkerilgen lektsiyalar boladi. Monolog ta‟rizdegi lektsiyada tiykarinan 
lektor so‟yleydi, ko‟rsetedi. Tin‟lawshilar lektsiya oqiw jag‟dayina to‟men 
qatnasadi. Al, kerisinshe dialog tu‟rdegi tin‟lawshilardin‟ da pikirin esitken halda 
o‟tkeriletug‟in lektsiyalar janli boliw onda tin‟lawshilar aktivligi ta‟miynlenedi.
Ta‟lim beriwdin‟ tiykarg‟i metod ha‟m usillarina ko‟re, lektsiyalardi – 
informatsiya beriwshi, mashqalali, tezlestirilgen, binary (bir-birinen pariq qiliwshi 
eki tu‟rli pikir bildiriwshi) aldinnan bilip qa‟te pikir de bayan etiliwi rejelestirilgen, 
ma‟slaha‟t lektsiyalarina boliwi mu‟mkin. Ha‟zirge ku‟nge salistirg‟anda ko‟p 
qollanilatug‟in yaki barg‟an sayin g‟alabalasip baratirg‟an lektsiya formalari: 
informatsiya beriwshi, mashqalali ha‟m tezlestirilgen lektsiyalar bolip, olardan 
ha‟zirgi ku‟nge shekem ko‟p qollanilatug‟ini informatsiya beriwshi lektsiya bolip 
tabiladi. Ol da‟stu‟riy metodqa tiykarlang‟an bolip, tiykarg‟i jumisi oqiw 
informatsiya – temanin‟ mazmunin talabalarg‟a bayan etiw, tu‟sindiriwden ibarat. 
Bunda oqitiwshi tiykarinan bilim beriwshi rolin orinlaydi. Bul monolog ta‟rizde 
bayan etiledi.
Ma‟mleketimizde 80-jillardan baslap lektsiyalardi mashqalali tu‟rde bayan 
etiwge itibar berile baslandi. Bunnan ma‟qset jan‟a bilim aliw, jan‟a temani 
u‟yreniw, mashqalali sorawlar, ma‟seleler qoyiw, mashqalali jag‟day jaratiw arqali 
a‟melge asiriladi. Biliw protsessi dialog tu‟rde a‟melge asirilip, oqitiwshinin‟ 
xizmeti talabalar menen birgelikte keshedi.
Lektsiya temasi ha‟r bir pa‟nnin‟ jumisshi oqiw da‟stu‟ri tiykarinda, 
temag‟a ajiratilg‟an waqittan kelip shig‟ip tayarlanadi. Bul ushin bar bolg‟an 
a‟debiyatlar u‟yreniledi, ha‟r tu‟rli dereklerden informatsiyalar jiynaladi. Temani 
u‟yreniwdin‟ma‟qsetinen kelip shig‟ip, za‟ru‟r sorawlar qoyiladi, temani jaratiw, 
tu‟sindiriw metodi tan‟lanadi.

---

Paydalanilg’an a’debiyatlar 
 
1. Tojiboyeva D, Yo‟ldashev A, «Maxsus fanlarni o‟qitish metodikasi » T-2009 
2. Mavlonova R, To‟rayeva O. “Pedagogika” Toshkent – 2001, o‟qituvchi 
3. Пронина Е.Н., Лукашевич В.В. «Психология и педагогика». Учебник 
для студентов ВУЗов. Издательство «Элит», -М.: 2004.
4. Azizxo„jayeva N.N. ”Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat.”
T-2003 
5. E.G‟. G‟oziev ”Uliwma pedagogika”. No‟kis 2012 
6. V.A.Krutеtskiy “Pedagogik psixologiya asoslari”. T., 1976