Университети кимё – технология факультети

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН МАҲАЛЛИЙ ҲОМАШЁЛАРИ АСОСИДА 
ПОРТЛАНДЦЕМЕНТ КЛИНКЕРИНИ СИНТЕЗИ ВА УНИ ТАДҚИҚ 
ҚИЛИШ 
Оразимбетова Г.Ж.
Ўзбекистон Республикаси ФА Умумий ва ноорганик кимё институти 
Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар 
стратегиясида «Ишлаб чиқариш соҳаларини ривожлантириш, саноатни 
модернизация ва диверсификация қилиш, амалиётда кам сарфли энергия 
тежамкор усулларни қўллаш, цемент ишлаб чиқариш саноатини 
ривожлантириш, 
импорт 
ўрнини 
алмаштирувчи 
ва 
экспортбоп 
маҳсулотларни тайёрлаш» вазифалари белгилаб берилган. Бу борада, 
жумладан клинкерларнинг янги таркибларини ишлаб чиқиш ва улар асосида 
портландцемент олишда маҳаллий хомашёлардан фойдаланиш, юқори 
сифатли арзон цементлар ишлаб чиқаришга йўналтирилган илмий-
тадқиқотлар муҳим аҳамият касб этади. 
Қорақалпоғистон ҳудудида олиб борилган кенг қамровли қидирув ва 
бурғилаш ишлари натижасида жуда кўп миқдордаги ҳақийқий материаллар 

---

345
олинган бўлиб, бу материаллар геологик тузилиши ва тарқалиш 
қонуниятларини аниқлашда имкон беради. [1-2]. Keйинги тадқиқотларимиз 
уларнинг ривожланишини илмий асослаш масалаларига ва ушбу ер ости 
бойликлардан халқ хўжалигида самарали фойдаланиш муаммоларига 
бағишланган. 
Тадқиқотнинг мақсади – Қорақалпоғистоннинг "оҳак тош +бархан қум 
+ лой + титанмагнетитли темир тутган жинс" ва "оҳак тош + бархан қум + 
лой + темир таркибли чўкинди номаёнда" дан ташкил топган тўрт 
компонентли хом аралашмалардан клинкер синтез килишнинг оптимал 
кимёвий ва технологик параметрларини яратиш ва ГОСТ 10198-85 
«Портландцемент ва шлакпортландцемент. Texник шартлар"
талабларига 
жавоб берадиган юқори сифатли портландцемент олиш. 
Тадқиқот 
давомида 
куйидаги 
физик 
кимёвий 
усуллардан 
фойдаланилган: кимёвий таҳлил, рентген таҳлил, ИК-спектр ва электрон-
микроскоп. Kлинкерни куйдириш учун хомашё аралашмаларини ҳисоблаш 
"Цемент заводларини технологик лойиҳалаш бўйича идоравий меъёрлар" га 
мувофиқ 0,89 дан 0,92 гача бўлган ТК қийматлари билан маҳсус дастур 
бўйича амалга оширилади. Клинкердаги эркин СаО миқдори этил глицерат 
усули билан аниқланган. Kлинкернинг фазовий таркиби ва микрострустураси 
электрон микроскопик таҳлил натижасида аниқланди. 
Ушбу ишда биринчи марта "оҳак тош +бархан қум + лой + 
титанмагнетитли темир тутган жинс" ва "оҳак тош + бархан қум + лой + 
темир таркибли чўкинди номаёнда" дан ташкил топган тўрт компонентли 
хом аралашмалардан клинкер олиш имконияти пайдо бўлди ва 300-500 
маркали портландцемент учун қўйилган меъёрий ҳужжатлар талабларига мос 
келадиган клинкер ҳосил бўлиш жараёнларининг тўлиқ ўтишини таъминлаш 
имконияти кўрсатилган. Кўйидаги жадвалда хомашё аралашмаларининг 
компонент таркиби ва модул ҳусусиятлари қийматлари келтирилган [3]. 
Жадвал 
Хомашё аралашмаларининг компонент таркиби ва модул ҳусусиятлари 
қийматлари 
Аралаш 
малар рақами 
Компонент таркиб, % 
Т
К
n
p