Universiteti b. A. Bahritdinov s. A. Zokirova

ta q s im la n m a g a n .  0 ’rm on   m a y d o n i  m iqdori  b o ’y ic h a   yirik  r e g io n la r   o r a s id a n  
Lotin A m erik a si ajralib turadi.  Ayrim  davlatlar o r a s id a n   R o s s iy a ,  B raziliya, A Q S H , 
K a n a d a ,  In d o n ez iy a ,  Zair  v a   b o s h q a   d avlatlar  yirik  o ’rm on  m a ss iv la r ig a   e g a .
K o’r sa tk ic h la r   b o ’y ic h a   (r e g io n   h u d u d id a g i  o   rm onlar  q ism i)  e n g   yuq ori 
k rsatk ich   Lotin  A m e r ik a sig a ,  e n g   p a s t  -   A v stra liy a g a   to ’g ’ri  k ela d i.  G ’o y a td a  
 rm oni  k o ’p  d a v la tla r  (o ’rm on  m a y d o n i  5 0   fo izd a n   yuq ori),  rta   rm onli  v a   k am  
o ’rm on lilarga  a jratilgan .  Oxirgi  arid  z o n a la r d a   jo y la s h g a n   Jazoir,  Liviya,  Misr, 
S a u d iy a   A ra b isto n i,  A fg ’o n isto n ,  P o k isto n   v a   b o sh q a la r .  0 ’rmoni  k o ’p  d avlatlar 
e k v a to r   v a   n a m li  tropik   o ’rm o n la r   z o n a s i d a   j o y la s h g a n   (S u r in a m ,  G a y a n a , 
E kvador,  M a la y ziy a ,  In d o n e z iy a ,  M y a n m a ,  L a o s),  iqlimi  o ’rta z o n a la r n in g   oY m on  
m a ss iv la r id a   F in lan d iya,  S h v e ts iy a ,  R o s s iy a ,  K a n a d a   v a   b o sh q a la r.
0 ’t g a n   a s r la r d a   s h im o l d a g i   o ’r m o n la r d a n   in t e n s iv   f o y d a l a n i l g a n   v a  
y o ’q o tilg a n . A m m o  hozirgi  v a q td a   bu  r e g io n d a    rm on   qatlam i  b u tu n la y  tik la n g a n  
(ikkinchi  m a r o ta b a   e k ilg a n   o ’rm onlar  h iso b id a n   k o ’p a y g a n ).  F a q a t  R o s s iy a d a  
 rm onlarni  q a y ta   tik la sh   ish larid an   k e s ib   ta s h la s h   m iqdori  o s h ib   k e tg a n .
J a n u b iy   m in ta q a d a   o ’rm o n la rn in g   2 /3   q ism i  e k v a to r ia l  v a   n a m li  tropik 
o ’r m o n la rg a   to ’g ’ri  k e la d i.  B u  o ’rm on  m a ss iv la r in i  “p la n e ta n in g   o ’p k a s i”  d e b  
ataydilar.  U larning  a tm o s fe r a d a   in s o n   u ch u n   e n g  zaru r kislorodn i  q a y ta  tik la sh g a
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

a h a m iy a ti  ulkandir.  Bu  o ’rm on  m ayd on larin in g  k pi  (ekvatorial  v a   su b e k v a to r ia l 
iqlim  z o n a s id a )   B raziliya  (3 3  fo iz),  In d o n ez iy a   (1 0  fo iz),  Zair (1 0  fo iz),  K olu m biya, 
P eru ,  H in d iston   v a   b o s h q a   d a v la tla rg a   t o ’g ’ri  k e la d i.  Biroq  oxirgi  o ’n  yilliklarda 
tropik  o ’rm o n la rg a   katta  z a ra r   keltirilgan.  U lar  y ilig a   1 1 -1 2   mln.  g a   tezlig i  bilan 
k e s ib  ta s h la n m o q d a ;  bu  ularning  tabiiy  q a y ta   tik la n ish id a n   o ’n  b arob ar tezroqd ir. 
K osm ik  tasvirlar y o r d a m id a  rasm iy statistik  m a ’lu m o tla rg a   zgartirish lar kiritiladi. 
S h u n d a y  qilib S a lv a d o r, Y a m ayk a va  G aitida  rm o n la r y q   blib  ketdi.  F ilippinda 
 r m o n   b ila n   q o p l a n g a n   m a y d o n   h u d u d n in g   2 0   f o iz in i  t a s h k i l   e t a d i  
(m a m la k a tn in g   r a sm iy   m a   lu m otlariga  k ra  b o s h q a c h a —4 0 - 5 0   fo iz).  N e p a ld a  
o ’rm o n la rg a   h u d u d n in g   j  q ism i  to ’g ’ri  k e la d i.  M a s a la n ,  H im olay,  A n d  v a   A tla s 
Afrika  y a s s i   t o g ’ligi  v a   b o s h q a   y e r   y u z id a g i  r a y o n la rd a    rm on larni  y  q o tilish