Universiteti abdullayeva shaxzoda abdullayevna askarov abror davlatmirzayevich

Pedagogik mahorat mohiyati, uning tarkibiy qismlari. 
Pedagogika 
fanining qonuniyatlari va mazmunini har tomonlama o‘rganish, uni yosh avlod 
tarbiyasida qo‘llash har bir ustoz, o‘qituvchidan mahorat talab etadi. 
Mahorat
-
bu shaxsning tajriba orqali orttirgan xususiyati, biror sohasidagi 
moslashuvchan ko‘nikma va ijodkorlik asosida hosil bo‘lgan kasbiy 
ko‘nikmalarning nazariy darajasidir. 
Pedagogik mahorat har bir o‘qituvchining zarur bo‘lgan umumiy pedagogik 
malakalarini shakllantirish bilan bog‘liq bo‘lgan, odatdan tashqari kuch - g‘ayratni, 
qat'iyatlilikni, tirishqoqlikni, vaziyatga, yangi jamoaga kirish qobiliyatini, 
samimiyatni, to‘g‘rilik va halollikni, o‘tkir aql - idrokni, bir vositani boshqasi bilan 
tekshirib ko‘rish malakasini talab qiladi. 
A.S.Makarenko ta'kidlaganidek: "Agar pedagog mahoratni egallamas ekan, 
bolalar muhitidagi ilg‘or kuchlarga tayana olmas ekan, ularning iqtidorini 
rag‘batlantirib, eng yaxshi faoliyatlarini rivojlantira olmas ekan, u muqarrar 
ravishda shaxsiy ta'sir ko‘rsatishni mutloqlashtirib boradi, ya'ni o‘ziga eng oson 
yo‘lni tanlaydi. Chinakam mahorat bilan obro‘talablik bir- biri bilan sig‘isha 
olmaydi. Agar chinakam mahoratli pedagog hamma vaqt munosabatlar tizimi 
bolalarning ijodiy kamolotiga yordam berishi lozimligini o‘ylasa, obro‘talab 
pedagog ularning mustaqil faoliyatini nihoyatda toraytirib, ularning so‘zsiz quloq 
solishlarini yoqtiradi, bu bilan bolalar muhitidagi tarqoqlikka ko‘maklashadi
42
". 
Demak, mahoratli o‘qituvchi o‘z nutqining ravon va ta'sirchan ekanligiga erishishi, 
o‘tilayotgan mavzuga o‘quvchi diqqatini jalb qila olishi, mavzuga mos 
ko‘rgazmalar asosida darsga ijodiy yondashishi, har qanday sharoitda ham 
o‘quvchi qalbiga yo‘l topa olishi lozim. 
42
Makarenko A. S. Vospitanie v kollektive. Polnoe sobranie sochineniy. 9-ye izd. –Moskva: Sentyabr,2007.-478s. 

---

306 
Pedagogik mahorat – izlanish, ijodiy mehnat mahsuli. Pedagogik mahorat 
hamma o‘qituvchilar uchun qolipdagi ish uslubi emas, balki u har bir 
o‘qituvchining o‘z ustida ishlashi, ijodiy mehnati jarayonida yuzaga keladigan 
jarayondir. 
V.A Suxomlinskiy o‘zining «Chin insonni qanday tarbiyalash kerak» asarida 
«O‘qituvchining mehnatini biror narsa bilan qiyoslab ham, taqqoslab ham 
bo‘lmaydi. To‘quvchi bir soatdan keyinroq o‘z ishining hosilini ko‘radi, po‘lat 
erituvchi bir necha soatdan so‘ng olovdagi metal oqimidan shodlanadi. yer 
haydovchi, don sepuvchi g‘allakor bir necha oydan keyin dalada o‘stirgan 
boshoqlari va bir siqim donidan zavqlanadi. O‘qituvchi esa o‘z ijodining mahsulini 
ko‘rish uchun yillab mehnat qilishi kerak. O‘qituvchi pedagogik jarayonning har 
bir daqiqasida o‘zining o‘ttizta yoki qirqta tarbiyalanuvchisining barchasini ko‘rib 
turishi, u shu daqiqada nimalar o‘ylayotganligini, qanday g‘am-alamlar uni 
tashvishlantirayotganligini bilishi kerak
43
”, -degan fikrlarni bayon etadi. 
Pedagogik mahorat bolalar haqidagi ta'lim tarbiya jarayonini tashkil etish va 
uning mazmuni, metodlari haqidagi keng bilimlarni qamrab oladi. Bu bilimlar 
umumiy pedagogik madaniyatni tashkil etadi, o‘qituvchi - tarbiyachi bu 
madaniyatni egallamas ekan o‘z kasbining chinakam ustasi bo‘lishga erisha 
olmaydi. Zamonaviy o‘qituvchiga birgina umumiy madaniyatning o‘zi kifoya 
qilmaydi. Bolalarni kuzatish, ular rivojlanishidagi muhim o‘zgarishlarni fan, 
meditsina sohasidagi asosiy g‘oyalar bilan taqqoslash, ularning rivojlanish yo‘llari 
va usullarini aniqlash, turli vositalar, tarbiyaviy ta'sir ko‘rsatish usullarining o‘zaro 
bir - biriga o‘tish dialektikasini chuqur tahlil qilish, pedagogik izlanish va 
yutuqlarni ilmiy jihatdan bir tizimga solish malakalari zarur bo‘ladi 
Pedagog faoliyatining muvaffaqiyatli kechishi uning shaxsi, harakteri, 
o‘quvchilar bilan muomalasiga ham ko‘p jihatdan bog‘liq bo‘ladi. Odatda 
bularning ta'lim-tarbiya jarayoniga ta'siri ahamiyatsizdek tuyuladi. Lekin, tajribali 
pedagog o‘zining xatti-harakati o‘quvchilarga qanday ta'sir ko‘rsatatganligiga 
43
Suxomlinskiy V. A. Kak vospitat nastoyaщego cheloveka?. Polnoe sobranie sochineniy. T.4-ыy. Izd.7. – 
Moskva: Znanie, 2002.- 675-s. 

---

307 
ahamiyat berib, unga kerakli tuzatishlar kiritib, takomillashtirib boradi.
Demak, pedagogik mahorat tushunchasi bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan bir 
necha qismlardan tashkil topar ekan. Bunday holda pedagogik mahorat «pedagogik 
tizim» sifatida tasavvur qilinadi va u quyidagicha ta'riflanadi: «Pedagogik mahorat 
- o‘qituvchi tomonidan o‘z kasbiy-pedagogik faoliyatini mustaqil ravishda yuqori 
saviyada tashkil etishi, rivojlanayotgan bola shaxsiga insonparvarlik pedagogikasi 
asosida yondashish hislatlarining mavjudligi, yuqori darajadagi ma'naviy-axloqiy 
sifatlarga egaligi bilan tavsiflanadi va pedagogning o‘z faoliyati mohirligining eng 
baland cho‘qqisiga erishganligini bildiradi
44
». Bundan ko‘rinib turibdiki, 
pedagogik mahorat- pedagogik faoliyatning barcha turlarini eng qulay va samarali 
holatda tashkil etish, ularni shaxs kamoloti va har tomonlama rivojlantirish 
maqsadlariga yo‘naltirish, o‘quvchilarda dunyoqarash, qobiliyatni shakllantirish va 
ularda ijtimoiy zarur mehnatga moyillik uyg‘otishdir.