|
1. O‘zbekiston Respublikasida ta'lim sohasidagi islohotlar.
2.
Uzluksiz ta'limni tashkil etish va rivojlantirish tamoyillari
93
3. O‘zbekiston Respublikasida uzluksiz ta'lim
Tayanch tushunchalar:
ta'lim tizimi, ta'lim islohotlari, Maktabgacha ta'lim
vazirligi, 11 yillik umumiy o‘rta ta'lim, kasb-hunar ta'limi, oliy ta'lim, oliy o‘quv
yurtidan keyingi ta'lim, kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish.
O‘zbekiston Respublikasida ta'lim sohasidagi islohotlar.
Mustaqillik
yillarida O‘zbekiston Respublikasida ta'lim sifatini tubdan o‘zgartirish, zamonaviy
pedagogik va axborot kommunikatsion texnologiyalardan foydalangan holda
o‘qitishning ilg‘or metodlarini joriy etish orqali shaxsning sub'ekt sifatida
namoyon bo‘lishiga keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Boshqa fanlar singari
pedagogika ham jamiyatning talab va ehtiyojlari asosida shakllanib, jamiyat
ijtimoiy taraqqiyoti bilan uzviy rivojlanib bormoqda. Shu sababli ta'lim-tarbiya
jarayonini ijtimoiy hayotning ajralmas qismi deb qarash lozim. Ana shunday
umumbashariy ahamiyat kasb etuvchi ijtimoiy voqyelik, hodisa, ijtimoiy tasavvur
va ehtiyoj mamlakatimizda shaxsni markaziy figura sifatida tan olinishi va
rivojlanishning harakatlantiruvchisi tarzida baholanishi respublikamizda ta'lim
tizimini rivojlantirishning konseptual asoslarini chuqur o‘rganishni taqozo etadi.
Mamlakatimizda ta'lim tizimini rivojlantirishning konseptual asoslari
hisoblanmish O‘zbekiston Respublikasining "Ta'lim to‘g‘risida"gi Qonuni va
"Kadrlar tayyorlash milliy dasturi"da davlatimiz ijtimoiy taraqqiyoti sohasida
ta'limning ustuvor deb e'lon qilinishi Pedagogika fani zimmasiga juda katta
masuliyatli, ulug‘vor vazifalarni yukladi.
1997 yilning 29 avgustida O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining IX
sessiyasida O‘zbekiston Respublikasining «Ta'lim to'grisidagi»gi Qonuni va
«Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» qabul qilindi. Ularda ta'lim -tarbiya va kadrlar
tayyorlash tizimini isloh qilishga oid asosiy yo'l-yo'riqlar ko'rsatib berildi.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonuni zamonaviy
pedagogikaning konseptual asosi bo‘lib hisoblanadi. Mazkur Qonunning qabul
qilinishi ta'lim-tarbiya tizimida keng islohotlar o‘tkazishga zamin yaratdi.
94
Qonunga muvofiq ta'lim-tarbiya va o‘quv jarayonlarining tarkibi, bosqislarini bir-
biri bilan uzviy bog‘lash, ya'ni uzluksiz ta'lim-tarbiya tizimini tashkil qilish,
ta'lim-tarbiya tizimini bugungi zamonaviy, taraqqiy topgan demokratik davlatlar
talablariga javob bera oladigan qilib tashkil etishga yo‘l ochildi O‘zbekiston
Respublikasining “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonunining maqsadi fuqarolarga ta'lim,
tarbiya berish, kasb-xunar o‘rgatishning xuquqiy asoslarini belgilash hamda har
kimning bilim olish mumkinligi kabi konstitusiyaviy huquqini ta'minlashdan
iboratdir. O‘zbekiston Respublikasi “Ta'lim to‘g‘risida”gi Qonunining 1-bo‘limi
"Umumiy qoidalar" deb nomlanadi. Unda ta'lim sohasidagi davlat siyosatining
asosiy prinsiplari, bilim olish, pedagogik faoliyat bilan shug‘ullanish xuquqlari,
ta'lim muassasasining xuquqiy maqomi, DTS, ta'lim berish tili kabi masalalar o‘z
ifodasini topgan.
"Ta'lim to‘g‘risida" gi Qonunning 2- bo‘limida ta'lim tizimi va turlari mohiyati
yoritilgan. Respublikamizdagi ta'lim tizimi: Davlat ta'lim standartlariga muvofiq
ta'lim dasturlarini amalga oshiruvchi davlat va nodavlat ta'lim muassasalarini;
ta'lim tizimini rivojlanishini ta'minlash uchun zarur bo‘lgan tadqiqot ishlarini
bajaruvchi ilmiy-pedagogik muassasalarni; ta'lim sohasidagi davlat boshqaruv
organlari, shuningdek ularga qarashli korxona, muassasa va tashkilotlarni qamrab
oladi.
Mazkur qonunning 10-moddasida ta'lim quyidagi turlarda amalga oshirilishi
ko‘rsatiladi: maktabgacha ta'lim, umumiy o‘rta ta'lim, o‘rtamaxsus,kasb-hunar
ta'limi, oliy ta'lim, oliy o‘quv yurtidan keyingi ta'lim , kadrlar malakasini oshirish
va ularni qayta tayyorlash, maktabdan tashqari ta'lim Qonunning 2- bo'lim, 11-17-
moddalarida har bir ta'lim turining mohiyati qisqacha yoritib beriladi. Unda
ta'kidlanganidek, maktabgacha ta'lim bola shaxsini sog'lom va etuk, maktabda
o'qishga tayyorlangan tarzda shakllantirish maqsadini ko'zlaydi. Maktabgacha
ta'lim bola olti-etti yoshga etgunicha davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya
bolalalr muassasalarida hamda oilalarda amalga oshiriladi.
Qonunning uchinchi bo'limi ta'lim jarayoni qatnashchilarini ijtimoiy qimoya
qilishga bag'ishlangan bo'lib, unda ta'lim oluvchilarni va ta'lim muassasasi
95
xodimlarini ijtimoiy himoya qilish, etim hamda jismoniy va ruhiy rivojlanishida
nuqsoni bo'lganbolalarni o'qitish masalalari qonuniy ifodasini topgan.
Qonunning to'rtinchi bo'limida ta'lim tizimini boshqarishdagi Vazirlar
mahkamasining, ta'lim ni boshqarish do'yicha vakolatli davlat organlarining va
mahalliy davlat hokimiyati organlarining vakolatlari ko'rsatilgan bo'lsa, beshinchi
bo'limda yakuniy qoidalar ifodalangan.
Kadrlar tayyorlash milliy modeli zamonaviy pedagogikaning konseptual
asosi hisoblanib, unda kadrlar tayyorlash tizimini isloh qilish, ularni tayyorlash
tizimini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan chora-tadbirlar ko‘rsatilgan.
Ma'lumki, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi besh bo'limdan iborat bo'lib,
unda kadrlar tayyorlash tizimini isloh qilish omillari, dasturning maqsadi, vazifalari
va uni ro'yobga chiqarish bosqichlari, kadrlar tayyorlash tizimini rivojlantirishning
asosiy yo'n alishlari, dasturni ro'yobga chiqarishga oid chora-tadbirlar belgilab
berilgan. Dasturning 3- bo'limida kadrlar tayyorlashning milliy modeli moqiyati
yoritilgan. Kadrlar tayyorlash milliy modelining asosiy tarkibiy qismlari
jamiyatimizda yashayotgan har bir insonning, fuqarolarning ilm olish huqo'qini,
ularning kasb tanlash va malaka oshirish imkoniyatlarini kengaytiradi. Kadrlar
tayyorlash milliy modeli»ning tarkibiy qismlari: shaxs, davlat va jamiyat, fan,
ishlab chikarish, uzluksiz ta'limdir.
Mamlakatimizda
«uzluksiz ta'lim”
- malakali raqobatbardosh kadrlar
tayyorlashning asosi bo'lib, ta'limning barcha turlarini: maktabgacha ta'lim ,
umumiy o'rta ta'lim , o'rta maxsus, kasb-xunar ta'lim i, oliy ta'lim , oliy o'quv
yurtidan keyingi ta'lim , kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash,
maktabdan tashqari ta'lim ni, DTSni, kadrlar tayyorlash tizimi tuzilmasi va uning
faoliyat ko'rsatish muhitini o'z ichiga oladi.
“Uzluksiz ta'lim tizimi inson va jamiyatning turli xil ta'lim iy ehtiyojlarini
qondirishi, bilimlarning qadr-qimmati va mavqyeini ko'tarish uchun keng
imkoniyatlar yaratib berishi, shuningdek iqtisodiyotning o'zgaruvchan ehtiyojlari
sharoitida umum ta'limiy, umummadaniy, kasbiy va ilmiy asosda mutaxassislar
96
tayyorlash yo'li bilan fundamental bilimlar berib shaxsni ijtimoiy himoya qilishni
ta'minlashi kerak”
23
.
Uzluksiz ta'limni tashkil etish va rivojlantirish priniplari(3-rasm) yoshlar
uchun turli xil ta'limiy ehtiyojlarini qondiradi, shaxsni ijtimoiy himoyalaydi.
Mamlakatimizda ta'lim tizimini isloh qilinishi va rivojlantirishning tarihiy
ahamiyati – bu ta'limning O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida aks etgan
– “inson, uning hayoti, erkinligi, sha'ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari
oliy qadriyat hisoblanadi” (23-modda) – prinsipiga amal qilgan holda
insoniylikka yo‘naltirilganligidir. Insoniy ustuvorlik ta'lim sohasidagi davlat
siyosatining asosiy prinsipi sifatida O‘zbekiston Respublikasi “Ta'lim to‘g‘risida”
gi qonunida ham o‘z ifodasini to‘liq topgan
: “Ta'lim va tarbiyaning insonparvar,
demokratik xarakterda ekanligi” (3-modda).
Do'stlaringiz bilan baham: |
