ishonishdir. Ilohiyot nuqtai nazaridan Iudaizm tarafdorlari Qadimiy
Ahd, xristianlar Qadimiy Ahd va Yangi Ahdni, buddistlar Tripitakani,
musulmonlar Qur’oni Karimni “muqaddas kitoblar” deb hisoblaydilar;
2) tanqidiy ateistik yondashuv din va diniy ta’limotlar e’tirof
etmaydigan, aksincha unga qarshi kurashuvchi fan ateizm deb
biioblarigan. Ateizm (yunon.
Thlos - xudo; xudoni inkor etish) -
ruhlar, xudolar, o ‘lgandan keyingi hayotni va boshqalar haqidagi
g‘ayritabiylik e’tiqodlarni va har qanday dinlami inkor qiluvchi tizim.
Boshqacha qilib aytganda, ateizm g‘ayritabiiy kuchlarni shu jumladan,
dmiaming mavjudligini inkor etuvchi falsafiy va ilmiy nazariy
qarashlar
tizimidir.
Jamiyat
taraqqiyoti
jarayonida
diniy
ta’limotlaming hamda ateizmning o‘zini rivojlanishi natijasida uning
mazmuni
o‘zgarib
bordi.
Ateizmning,
to‘g‘rirog‘i
“siyosiy
ateizmning” eng rivojlangan kulminatsion nuqtasi sovet tuzumi
davriga to‘g ‘ri keldi. Marksistik ta’limotiga asoslangan ateizm nafaqat
diniy e’tiqod, diniy ta ’limotlar, milliylikni inkor etdi, balki har qanday
dinga, uning qadriyatiariga g‘oyaviy-siyosiy jihatdan qarshi kurashdi;
3) ilmiy nuqtayi nazaridan yondashuv din, diniy ta’limotlarga,
uning qadriyatiariga obyektiv metodini qo‘llab, uni ijtimoiy-tarixiy
xodisa, har qanday din ijtimoiy ong shakllaridan
biri ekanligini
ko'rsatadi. Din olam va hayot yaratilishini tasavvur qilishning alohida
yo‘li, uni idrok etishning o‘ziga xos usuli, odam olam paydo
bo‘lganidan to bizgacha o‘tgan davrlaming ilohiy tasaw urda aks
etishidir. Muayyan his-tuyg‘ular, toat-ibodat, diniy qadriyatlar komil
insonni tarbiyalashda ma’naviy-axloqiy kuchdir.
Din falsafasi va dinshunoslikni
din antropologiyasi, din
etnologiyasi, din tarixi, din akseologiyasi, din geografiyasi, din
tipologiyasi
kabi
sohalari
mavjudki,
bulardan
tashqari
din
fenomenologiyasi, din sotsiologiyasi va din psixologiyasi ham
mavjudki, ulaming har biri haqida alohida to‘xtalish lozim bo‘ladi.
Mantiqsiz tortishuvlarga norozilik bildirgan Olim XVIII asrda
Immanuel Kantdir. Bu noroziliklami xatosi uning tastig‘idir.
Uchinchida ochiq ifoda qilinmagan ya’ni mavjudlik sifat yoki
belgilash predmetning kattaligini to'ltiradi. Bu erda 2 ta tasdiq bor. 1-
mavjudlik sifat yoki bashorat. 2-mavjudlik donolikga o‘xshab fizikga
o‘xshamasdan sifat yoki bashoratni katta qilgusidir.
Biror kim qabul
qilishi yoki rad etishi mumkin.Kant tomonidan lchiga yo‘naltirilgan
norozilik mashhur bo‘ladi. Bu norozillikga ko'ra mavjudlikni belgilab
28
io‘lmaydi 3-siga ko‘ra; Enselmning tortishuvi mavjudlik bashoratdir
'legani nazarda tutadi, tortishuv rad etilishi kerak.
Mavjudlik bashorat emas degani nimani bildiradi? Bu
iiazariyaning markaziy nuqtasi bizni aniq sifat yoki bashoratni nazarda
lutishimizga bog‘liq. Misol uchun keyingi eshikdagi ayol aqli baland
yoki ozg‘in deb aytsak bunda keyingi eshikdagi ayolni taxminiy
holatlarini aytgan bo‘lib, uni - “donoligi,””olti fit,” uzunligi yoki
"ozg‘inligi” nazarda tutamiz. Bu nazariyadan mavjudlik bashorat
emas u bashorat qilingan narsaning xususiyati.
Ular biz biror narsani
^ifati yoki taxmini nazarda tutganimizda uni biz taxmin qilishimizni
liar nazarda tutishadi. Hozir agar biz shunday qilsak mavjudlik
bashorat bo‘lishi mumkin emas, biz biror narsani nazarda tutib yoki
-ad etishimiz deb o‘ylashimiz mumkin.10
Din fenomenologiyasi nemis faylasuflari E.Gusserl va uning
ihogirdlari (Landgrebe, Fink, Sheler va b.) tomonidan ishlab chiqilgan
snb’ektiv
idealistik
ta’limot.
Diniy
an’analarini
o‘rganishga
I'enomenologik yondashuvni qo‘llashda omilning shaxsan o‘zi ishtroq
etishi nazarda tutiladi. SHunday yondashilganda
muayyan dinga
tegishli fenomenlami konkret mohiyatini bilib olish imkoniyati
Uig‘iladi.
Dinshunoslikka
oid
masalalami
tadqiq
etishda
I'enomenologik yondashuv olimning neytral pozitsiyada turishi talab
qilinadi. Ya’ni ko'rilayotgan masala yuzasidan chiqarilgan xulosa
yoki mulohazalarga e’tibor qaratmaydi. “Fenomenologiya” atamasi
iastlab 1974-yilda matematik va faylasuf I.T.Lambert tomonidan
:iritilgan. XVIII asrda Germaniya faylasufi Immanuil Kant ham bu
Maqda o‘z konsepsiyasini ishlab chiqqan.
Fenomenologik atamaning
;hakJlanguniga qadar XX asrda “fenomenologiya” Germaniya
aylasufi V.F.Gegelning “Fenomenologii duxa” asari asosida talqin
[ilinar edi. Gegel asarda “fenomenologiya”ni fanni ruh haqidagi
ilimlar deb tahmin qilar edi. Chunki Gegel ongdagi subyekt va
)byekt
munosabatlariga
doimo
e ’tibor
berar
edi.
Gegel
Fenomenologii duxa” asarida ong bilan ob’ekt o‘rtasidagi uzilishni
oqotishga va obyekt o‘z-o‘zini bilishning fenomeni ekanligini ilimiy-
alsafiy jihatdan isbotlashga harakat qilgan.
Fenomenologiyani din,
liniy ta’limot va qadriyatlarni
izohlash va talqin qilishda
enomenalizm tamoyiliga amal qilib - faqat hodisalami bilish
Do'stlaringiz bilan baham: 
