Universiteti a. A. Pulatov voleybol nazariyasi va

8-rasm.
O‘qituvchi-trenerning ko‘p qirrali kommunikativ funksiyasi 
2.8.Diagnostik funksiyasi 
 
O‘qituvchi-trener o‘z kasbiy-pedagogik faoliyatini amalga oshirishda 
avvalambor barcha yo‘nalishlar bo‘yicha olib borilayotgan ishlar yoki tadbirlar 
natijalarini tahlil qilish va baholash qobiliyatiga ega bo‘lmog‘i lozim. Undan keyin 
o‘z shogirdlari, jamoa a’zolari tomonidan qayd etiladigan turli faoliyat natijalarini 
obyektiv baholash metodlari, testlari, vositalari, prinsiplari va mezonlarini 
mukammal o‘zlashtirgan bo‘lishi darkor. Baholash metodlari pedagogik kuzatuv, 
so‘rovnoma, ekspress-intervyu, innovatsion texnologiyalar va boshqa shunga 
o‘xshash uslubiy yondashuvlardan iborat bo‘lishi mumkin. Baholash vositalari 
tarkibiga turli o‘lchov asboblari (sekundomer, reaksiomer, dinamometr, pulsometr, 
spirometr, kompyuter dasturlari va h.k.) kiritilishi maqsadga muvofiq. Natijalarni 
baholashda obyektivlik, muntazamlik, mezon-larga taqqoslash, oshkoralik va 
boshqa shu kabi pedagogik prinsiplardan foydalanish zarur bo‘ladi. Qayd etilgan 
ijobiy yoki salbiy natijalar sirini ochib berish, sabablarini izohlar, ularni tahlil va 
muhokama qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Olingan natijalar asosida muayyan 
qarorga kelish, strategik bashorat qila bilish va shularga asoslangan holda obyektiv 
qaror qabul qilish orqali o‘quv mashg‘ulotlarini bo‘lajak musobaqalarda ishtirok 

---

38 
etuvchi jamoalar o‘yin takti-kasiga mos tartibda modellashtirish qobiliyatiga ega 
bo‘lish muhim ahamiyat kasb etadi (8-rasm).
9-rasm.
Diagnostik funksiyasining tasnifiy andozasi 
2.9. Seleksion-bashoratlash funksiyasi 
 
Har bir o‘qituvchi-trener o‘zining kasbiy-pedagogik faoliyatida barcha kasbiy 
funksiyalarni mukammal o‘zlashtirish bilan bir qatorda seleksion-bashoratlash 
qobiliyatiga ega bo‘lishi ustuvor ahamiyat kasb etadi. Bunday kasbiy funksiya 
o‘qituvchi-trenerning yoshi, uning tajribasi va kvalifikatsion toifasidan qat’i nazar 
shu mutaxassisning iste’dodi hamda pedagogik qobiliya-tini belgilovchi omil 
sifatida xizmat qiladi. Chunki voleybol to‘garaklari tanla-nadigan bolalar, 
mashg‘ulotlarni o‘tkazish, iste’dodli voleybolchilarni jamoaga jalb qilish, ularni 
muayyan o‘yin funksiyalariga ixtisoslashtirishda bo‘lajak mahoratni bashorat qila 
bilish, jamoa tarkibini yosh o‘yinchilar bilan to‘ldirish va terma jamoalarga 
nomzodlarni tanlash uchun ularning genetik (nasliy) xususiyatlari, harakat 
qobiliyatlari, oila tarbiyasi hamda hayot davomida egallagan ko‘nikma-
malakalarini payqash va bilish zarurdir. Ma’lumki, aksa-riyat voleybol 
to‘garaklarida, sport maktablarida bolalarni voleybol guruhlariga tanlash va qabul 
qilish jarayoni e’lonlar, takliflar yoki faqat rasmiy normativ talablar asosida 

---

39 
amalga oshiriladi. Natijada bola 2-3 yil, hatto 5-6 yil muttasil shug‘ullanib kelsa-
da, uning tana uzunligi yoki bir qator jismoniy qobiliyatlari voleybol talablariga 
mos kelmay qolishi oshkor bo‘lib qoladi. Vaholanki bunday muddat jarayon uchun 
qancha mashaqqatli mehnat, qancha vaqt va qancha mablag‘ behuda sarflangan 
bo‘ladi. Ana shunday holatlarni oldini olish va raqobatbardosh hamda kelajakda 
yetuk voleybolchilarni tarbiyalash, yetish-tirishdek yuksak maqsadni amalga 
oshirish uchun har bir o‘qituvchi-trener barcha kasbiy funksiyalarni o‘zlashtirish 
bilan bir qatorda seleksion-basho-ratlash mahoratiga ega bo‘lishi talab qilinadi (9-
rasm).