32
talablarga mos tartibda qayta ishlab chiqish, ilmiy-tadqiqot natijalari asosida ularni
takomillashtirish bilimlari va ko‘nikmalariga ega bo‘lishi zarur.
Trener jamoani maqsadli boshqaruvchi, uning taqdirini hal qiluvchi yagona
subyekt sifatida yuksak darajada shakllangan loyihalashtirish
qobiliyatiga ega
bo‘lmog‘i darkor. Mashg‘ulot va tayyorgarlik jarayonlarini loyihalashtirish ishlari
esa “ko‘r-ko‘rona” yondashuv yoki faqat subyektiv fikrlar asosida amalga
oshirilishi mumikn emas, balki, aksincha, shug‘ullanuvchilar yoshi, jinsi, jismoniy,
texnik-taktik va psixofunksional imkoniyatlarini e’tiborga olgan holda, olib
borilgan kuzatuv, statistik ma’lumotlar va tadqiqot natijalari asosida hal etilishi
talab qilinadi.
Loyihalashtirish qobiliyatini shakllanishida, mashg‘ulot
va tayyorgarlik
jarayonlarini maqsadli hamda foydali natija keltiruvchi qiymat bilan ishlab
chiqishda ijodkorlik qobiliyati, jumladan, o‘quv-mashg‘ulot nazariyasi va
uslubiyatiga doir bilimlar, ularning ilmiy mohiyatini o‘zlashtirgan bo‘lishi ustuvor
ahamiyat kasb etadi (G.D. Babushkin, 1993; A.Ya. Korx, 2000; E.A.
Seytxalilov,
2006; Yu.D. Jeleznyak, 2013; N.I. Nikolayeva va b., 2016).
Ushbu mualliflarning ta’kidlashicha, o‘quv-trenirovka mashg‘ulotlari va
musobaqalarning pirovard samaradorligi ijodkorlik mahorati, pedagogik kuzatuv,
test nazorati va tadqiqot natijalari asosida ishlab chiqilgan loyihalar sifatiga bog‘liq
bo‘lar ekan. Aynan shunday loyiha mashg‘ulot va musobaqani samarali
boshqarish, bo‘lajak natijani oldindan bashoratlash, kerak bo‘lganda loyihaga
o‘zgartirish yoki qo‘shimchalar kiritish imkoniyatini yaratar ekan.
Bunday loyiha
asosida mashg‘ulotlarni o‘tkazish va musobaqalarni boshqarish sportchilarda,
jamoada emotsional faollikni kuchaytirishi, kayfiyatni ko‘tarishi, dominantlashgan
motivatsiyani yuzaga keltirishi, g‘urur, matonat va ishonch his-tuyg‘ularini
uyg‘otishi aksariyat tajribali, yetakchi trenerlar tomonidan tan olingan.
O‘qituvchi-trenerning loyihachilik funksiyasi ommaviy sog‘lomlashtirish
voleybolini rejalashtirish, ommaviy voleybol maydon-maydonchalarini loyiha-lash
va qurish ishlarini ham o‘z ichiga oladi. “Ommaviy sportdan professional sportga!”
prinsipiga asoslangan holda ommaviy sog‘lomlashtirish voleybol chegarasini
33
yanada kengaytirish imkoniyati joylarda ochiq voleybol maydon-chalarini
loyihalashtirish, barpo etish va ommaviy mashg‘ulot hamda musoba-qalarni
o‘tkazish bilan bog‘liqdir. Ochiq voleybol maydonchasini
loyihalash-tirish va
barpo etish o‘ziga xos xususiyatlarga egadir. Bunday maydonchaning formati,
o‘lchamlari, uskuna va jihozlarni yopiq voleybol maydonchanikidan farq
qilmasligi maqsadga muvofiq. Ochiq voleybol maydonchasini 18x9
m
li to‘g‘ri
to‘rtburchak shaklda qurish uchun dastlab joy tanlandi. Maydon o‘lchamlari
chegarasidan tashqari 3
m
dan kam bo‘lmagan bo‘sh zona bo‘lib, bu bo‘shliqda
begona predmetlar, daraxt yoki boshqa qurilmalar bo‘lmasligi zarur. maydon
o‘lchamlari to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida (18x9
m
) belgilagandan so‘ng yon va
chiziqlar ortidagi 3
m
li bo‘sh zonalarni qo‘shgan
holatda shu maydon ichining
birinchi qatlami tozalanib, so‘ng maydon yuzidagi yomg‘ir suvi tezda so‘rilib
ketishi uchun drenaj ishlari amalga oshiriladi. Maydonchani drenaj qilish uchun
avval maydoncha tahminan 30-40
sm
chuqurlikda kavlanadi va kavlangan joy yuzi
tekislanadi. Keyin maydalangan shlak, mayda shag‘al, qum aralashmasi kavlangan
joy yuziga bir tekisda yotqiziladi. So‘ng bir qatlam mayda toshlar va mayda
shag‘al, ularning ustiga yana yirik qum bir tekisda tashlanadi. Keyin yotqizilgan
aralashmalar ustiga suv quyiladi. Suv singib, aralashmalar quri-ganidan so‘ng ular
ustidan og‘ir “katok” yurgaziladi (trambovka). Kavlangan joyning qolgan qismiga
yana dastlabki aralashma (shlak, shag‘al, qum) yotqiziladi va yana “trambovka”
qilinadi. Maydonning eng yuqori qismiga tuproq,
yirik qum, tuz yoki ishlab
bo‘lingan ohak kukuni o‘t o‘sib ketmaslik uchun yotqiziladi va trambovka qilinadi.
Maydonchaning so‘nggi qismiga qizil qum yotqiziladi va mayda yuzida yomg‘ir
suvi turmaydigan darajada tekis-lanadi. Keyin A nuqtadagi qoziqdan radiusi 9
m
li
yoysimon chiziq belgilanadi, B nuqtadagi qoziqdan esa radiusi 20
m
18
sm
li
yoysimon chiziq o‘tkaziladi. Yoysimon chiziqlarning kesishgan joyiga qoziq
qoqiladi. Keyin A nuqtadagi qoziqdan ham radiusi 20
m
18
sm
li yoysimon chiziq
o‘tkaziladi, B nuqtadagi qoziqdan esa radiusi 9
m
li yoysimon chiziq o‘tkaziladi.
Bu joyda ham ikki yoysimon chiziqlar kesish nuqtada (C) qoziq qoqiladi. So‘ng
nuqtalardagi qoziqlararo ip tortilib, ohak bilan 5
sm
kenglikda yon va orqa
34
chiziqlar chiziladi. Shundan keyin musobaqa qoidalariga asosan barcha o‘lchamli
chiziqlar (hujum
chiziqlari, to‘p kiritish zonalarini belgilovchi chiziqlar va h.k.)
belgilanadi (1-rasm).
6-rasm.
Maydon o‘lchamlarini loyixalashtirish va chiziqlar o‘lchamini aniqlash
metodikasi.
Maydon o‘lchamlarini belgilash uchun avval maydon uchun tanlangan joyda
A va B raqami bo‘ylab to‘g‘ri chiziq o‘tkaziladi, so‘ng A va B nuqtalarga yog‘och
qoziq o‘rnatiladi. 6-rasmda o‘qituvchi-trenerning ko‘p qirrali loyixachilik
funksiyasi aks ettirilgan.
