Uning salomatligi

10 52-rasm. Odam tanasidagi ichki . ]] sekretsiya bezlarining joylashuvi:

12 1— epifiz; 2 — gipofiz; 3 — qal-
ralash bezlar. Bulaming to‘qimasi ikki qismdan iborat bo‘lib, bir qismida islilab chiqa­riladigan suyuqlik xuddi tashqi sekretsiya bezlariga o‘xshab tash-

qon orqa bezi; 4 — jigar; 5—o‘n ikki barmoq ichak;
6— buyrakning po‘st qismi; 7—moyak; 8— qalqonsimon bez;

9. 
   ayrisimon bez; 10 — me’da (oshqozon); 11—buyrakusti bezi; 12 — me’daosti bezi;
   

12. 
    — urug‘don.
    

54- rasm. Gipofiz bezi soma- totrop gormonini ko'p ishlab chiqarganida odam bo'yining nor- madan ortiqcha o'sishi — gigan- tizm, bu gormon kam hosil bo'l- ganda bo'y o'smay qolishi — nanizm holatining ko'rinishi.

53- rasm. Gipofiz bezi:
1— gipofizning orqa bo'lagi:
2— gipofizning oldingi bo'lagi; 3— miyaning qadoqsimon tanasi; 4— epifiz.

2
1

suyuqlik esa xuddi icliki sekretsiya bezlari singari organizmning icliki muliitiga, ya’ni qon va limfaga quyiladi. Aralash bezlarga me’daosti va jinsiy bezlar kiradi (52- rasm).
Icliki sekretsiya bezlari odam tanasining turli qismlarida joy- lashgan bo‘lib, ularda ishlab cliiqariladigan suyuqlik gormon, deb ataladi. Bezlarda ishlab cliiqariladigan gormon bevosita bezning to‘qimasidan o‘tayotgan qon va limfaga quyiladi.
Icliki sekretsiya bezlarida ishlab cliiqariladigan gormonlar ni- hoyatda oz miqdorda, ya’ni grammning milliard qismiga teng. Ammo shunga qaramay, ular odam organizmidagi barcha moddalar alma- sliinuvi jarayonlarida muhim ahamiyatga ega. Icliki sekretsiya bez­larining hammasi birga qo‘sliilgan holda organizmning endokrin sistemasini tashkil etadi. Bu bezlar odam tanasining turli qismlarida joylashgan bo‘Isa ham, ulaming funksiyasi bir-biriga chambarchas bog‘liq.
Gipofiz bezi no‘xatsimon, massasi 0,5—0,6 g ga teng bo‘lib, bosh miyaning ostki sohasida, kalla suyagining turk egarchasi deb atalgan qismida joylashgan. Gipofiz uch bo‘lakdan iborat: oldin­gi, oraliq va orqa bo‘laklar (53- rasm).
Gipofizning oldingi bo‘lagidan somatotrop va boshqa xil gormonlar ajraladi. Bu gormon bolalar va o‘smirlaming o‘sishini, rivojlanishini, organizmda oqsillar sintezlanisliini boshqaradi. Ba’zi sabablarga ko‘ra, bolalar va o‘smirlarda bu gormon ko‘p ishlab chiqarilsa, bo‘y me’yoridan ortiq o‘sib ketadi. Bu holatga gigan- tizm, bunday odam esa gigant deb ataladi. Agar bu gormon kam- roq ishlab chiqarilsa, bo‘y o‘sishi sekinlashadi, bunday holga nanizm deyiladi (54- rasm). Bunday bo‘yi past odam gipofizar pakana deyiladi. Ulaming bo‘yi past bo‘lsa ham aqliy faoliyati normal bo‘ladi. Bo‘y o‘sislii to‘xtagan katta odamlarda somatotrop gormoni ko‘p islilab cliiqarilsa, akromegaliya kasalligi sodir bo‘ladi. Bunda odamning burni, labi, iyagi, tili, qo‘l va oyoq panjalari- ning hajmi kattalashadi.
Shuni aloliida ta’kidlash kerakki, gipofiz organizmdagi bar­cha ichki sekretsiya bezlarining ishini tartibga soluvchi hukmron bez bo‘lishi bilan birga, uning funksiyasi markaziy nerv tizimi tomonidan, ya’ni oraliq miyada joylashgan gipotalamusdan aj- raladigan neyrogormonlar orqali boshqariladi.
Epifiz bezi bosh miyaning asosida, ya’ni o‘rta miya sohasida joylashgan bo‘lib, uning massasi 0,2 g. Unda melatonin gormoni ishlab chiqariladi. Bu gormon gipofizning oraliq bo‘lagidan ajraladigan intermidin gormoni singari, odam organizmida pigment almashinuvini boshqarishda ishtirok etadi.

1. 
   Odam tanasida qanday bezlar bor?
   
2. 
   Nima uchun ichki sekretsiya bezi deb ataladi?
   
3. 
   Gormon nima?
   
4. 
   Aralash bezlar qanday xususiyatlarga ega?
   
5. 
   Gipofiz bezi qayerda joylashgan va qanday tuzilgan?
   
6. 
   Epifiz bezining joylashuvi va funksiyasi haqida nimalarni bilasiz?
   

Ц 35- §. Qalqonsimon, qalqon orqa va ayrisimon bezlar + Funksiyasi va ahamiyati
Qalqonsimon bez. Bu bez bo‘yinning oldingi qismida joylash­gan bo‘lib, hiqildoqni oldingi va yon tomonlaridan yopib turadi. Uning massasi chaqaloqda 1 g, 5—10 yoshli bolalarda 10 g, kat- talarda 25—30 g gacha bo‘ladi (55- rasm).

F