Uning qoidalari

Intranazal (burun orqali) – asosan aerozol ko‘rinishida burun orqali yuboriladi, kam hollarda maz, gel va krem ko‘rinishlarida ham qo‘llaniladi. Bu yo‘l bilan o‘tkazilgan vaksinatsiya sistemali bo‘lmay, mahalliy shilliq qavatlarni mikroorganizmlardan himoya qiladi va vaqtinchalik ta’sir qiladi. Intranazal vaksinatsiya havo-tomchi yo‘li bilan yuqadigan kasalliklarda, masalan gripp, qizamiq, qizilcha kabi kasalliklarda.

Vaksina yuborish texnikasi va joyi: ko‘rsatilgan dozada vaksinani aerozol yoki pipetka yordamida burunga tomiziladi. Maz va gel ko‘rinishdagi vaksina prepratlari tampon (paxta) yordamida burun shilliq qavatga surtiladi. Bu usulning kamchiligi yuborilgan vaksina oshqozonga tushishi mumkin. O‘tkazish texnikasi ona o‘tirgan holatda bolaning yuzini o‘ziga qaratib, oyoqlarini o‘zining oyoqlari orasiga oladi, bolaning bir qo‘li oldinda bir qo‘li onaning orqasida bo‘ladi va burun shilliq qavatiga manupulyatsiya o‘tkaziladi.

Revaksinatsiya nima?

Reavksinatsiya o‘z nomi bilan – organizm kasallikka qarshi immunitetini kuchaytirish maqsadida qaytadan vaksina yuborish deganidir. (Har qanday terminga qo‘shilgan “re” qo‘shimchasi “qayta” degan ma’noni anglatadi.) Qayta vaksinatsiya o‘tkazilganda organizm immuniteti kuchayadi.

Revaksinatsiya o‘tkazish ayrim turdagi emlashlar uchun xos, ba’zi vaksinalar yetti martagacha qayta o‘tkazilsa, ayrimlari faqatgina bir marotaba o‘tkaziladi. Masalan, difteriya (bo‘g‘ma) va qoqsholga qarshi revaksinatsiya 16 yoshgacha uch marotaba, keyinchalik har 10 yilda 1 marotaba 5-6 yoshgacha o‘tkaziladi.

Asosiy infeksiyalarga qarshi vaksinatsiyalar

Mamlakatimizda 2 xil vaksinatsiyalar farqlanadi: asosiy va qo‘shimcha.

Asosiy – mahalliy mavsumga qarab, eng og‘ir va hayot uchun xavfli bo‘lgan kasalliklarga qarshi profilaktik vaksina o‘tkazish.

Qo‘shimcha – xohishga ko‘ra, hayot tarzidan kelib chiqib (masalan sayohatga chiqishdan oldin), epidemik holatga qarab vaksinatsiya o‘tkazish.

Profilaktik vaksinalar quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  Pnevmokokkga qarshi vaksina – Streptococcus pneumonia bakteriyasiga qarshi vaksina, uning 23 ga yaqin xavfli shtammlariiga qarshi (PNEVMO-23) vaksinatsiya;
  
• 
  Meningokokkga qarshi vaksina – bu bakteriyaning o‘ziga xosligi shundaki, meningokokkning himoya kapsulasiga qarshi 1 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar tabiiy ravishda immunitet hosil qila olishmaydi, shuning uchun meningit kasalligi bilan 50 % ga yaqin bolalar kasallanadilar. Meningokokk qarshi ikki xil vaksina bor: Rossiya va Fransiya ishlab chiqargan (A va C shtammga qarshi).
  
• 
  Ensefalitga qarshi vaksina – virus chaqiruvchi o‘choqli, markaziy asab tizimini zararlovchi, kanalar chaqishidan kelib chiqadigan kasallik. Bolalarni ochiq tabiat qo‘yniga olib chiqqanda hasharot chaqib olib kasallikni yuqtirib olmaslik uchun vaksinatsiyalar profilaktik maqsadda o‘tkazish kerak.
  
• 
  Sayohatga chiqmoqchi bo‘lganlar, borayotgan mamlakatlarida qanday kasallik turlari uchrashini va ularga qarshi vaksinalar bilan himoyalanishi zarur bo‘ladi. Mamlakatlarda uchraydigan kasalliklar haqida BJSST ning rasmiy saytidan ma’lumot olish mumkin.
  

Profilaktik emlash kalendari
Yosh	Emlash nomi
1 sutka	VGB-1
2-5 kun	OPV-0 + BSJ-1
2 oy	penta-1(AKDS-1,VGB-2, XIB.-1) OPV-1 Rota-1 (oral rotavirusga qarshi) PNЕVMO-1
3 oy	penta -2 (AKDS-2, VGB-3, XIB.-2) OPV-2 Rota-2 (oral rotavirusga qarshi) PNЕVMO-2
4 oy	penta -3 (AKDS-3, VGB-4, XIB.-3) OPV-3 IPV
12 oy	KPK -1 PNЕVMO-3
16 oy	AKDS –4 OPV – 4
6 yosh	KPK -2
1 sinf (7 yosh)	ADS-M– 5, OPV-5
9-12 yosh	VPCH *
16 yosh	ADS-M – 6

Eslatma:

• 
  KPK-qizamiq, parotit va qizilchaga qarshi jonli uch valentli vaksinatsiya o‘tkazish.
  
• 
  AKDS+GB+XIB – ko‘kyo‘tal, difteriya, qoqshol (AKDS), B gepatiti (VGB), gemofilis inflyuyensiyasining B turi gemofilisiga qarshi pentavalent vaksinatsiyasi.
  
• 
  Rota – oral rotavirusga qarshi vaksina
  
• 
  Pnevmo – pnevmokokka qarshi vaksina
  
• 
  IPV – inaktiv poliomiyelitga qarshi vaksina
  
• 
  VPCH* – odam papilloma virusiga qarshi vaksina
  

Bog‘cha yoshidagi bolalarda o‘tkaziladigan vaksinatsiya

Bog‘chaga chiqishdan avval bolalar bir qator qo‘shimcha vaksinalar olishi kerak. Ular quyidagilar:

Bog‘chagacha bo‘lgan bolalarda o‘tkaziladigan vaksinalar

Bog‘chaga chiqishdan 2 oy oldin emlash – gempfil infeksiyasi, meningokokk infeksiyasi. Ma’lumot – 18 oylikdan boshlab o‘tkazish mumkin. Agarda qarshi ko‘rsatmalar bo‘lsa, 6 oylikdan har 3 oyda o‘tkaziladi.

• 
  2 yoshdan o‘tganda bog‘chaga chiqishdan 1 oy oldin pnevmokokk qarshi emlash;
  
• 
  Har yili kuz oylarida grippga qarshi emlash maqsadga muvofiqdir.
  

Bolalarni emlashga tayyorlash

Bolalarni emlashga tayyorlashda elementar qoidalarni bilib olish zarur, ular quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

• 
  Qon va siydik tahlilisiz hech qaysi shifokor bolalarni emlashga ko‘rsatma bermaydi;
  
• 
  Bolalar nevropatologi xulosasi;
  
• 
  Allergolog tavsiyalari, allergik reaksiya profilaktikasi;
  
• 
  Isitma tushuruvchi preparatlar, masalan parasetamol shamchalari;
  
• 
  Vaksina oldidan yangi turdagi ovqat mahsulotlarini bermaslik;
  
• 
  Vaksinadan 2 kun oldin antigistamin prepratlar berish, allergik reaksiyaning oldini olish;
  
• 
  Bolalarni emlash bilan hech qachon qo‘rqitmang (hazillashib ham), agar ineksiyaning og‘riqliligi haqida so‘rasa – to‘g‘risini tushuntiring “ bu biroz og‘riqli, lekin tez va chidasa bo‘ladi” deb.
  
• 
  Bolaning eng qiziq bo‘lgan o‘yinchoqlarini o‘zingiz bilan birga olib yuring;
  

Emlash vaqtida

Emlashga tayyorgarlik ko‘rganingizdan keyin, emlash vaqtida kerak bo‘ladigan ayrim maslahatlar bilan tanishib oling:

• 
  Emlash uchun uydan chiqayotganingizda bolaning tana haroratini o‘lchang – tana harorati 37 C dan past bo‘lishi kerak, ineksiya oldidan ham shifokorda bola tana haroratini o‘lchashni so‘rang;
  
• 
  Bolaga qanday vaksina qilinayotganini, uning ishlab chiqarilgan joyi va sanasini shifokoringizdan so‘rab oling;