Umurtqalilar zoologiyasi

siydik yo‘li 
boshlanadi. Qushlarda siydik pufagi (qovuq) yo'q. 
Sarg'imtir mayda juft tanachalar shaklidagi 
buyrak usti bez­ 
lari 
buyrak oldingi uchining yaqiniga joylashgan bo'ladi. 
Jinsiy organlari. 
Erkak qushning jinsiy organlari loviyasi- 
mon juft 
urug'dondan 
iborat (88-A rasm). Ular buyrakka 
yaqin yerda turadi va hajmi yil fasliga qarab o'zgaradi (ur- 
chish davrida juda kattalashadi). Har qaysi urug'donning ichki 
yuzasiga mezanefrik buyrak qoldig'i hisoblanuvchi kichik 
bo'rtma — 
urug'don ortig'i 
joylashgan. Har qaysi urug'don 
ortig'idan urug1 olib chiqadigan 
ingichka urug' kanali 
bosh­ 
lanadi. Bu kanal kloakaga qo'shilish oldidan bir oz kengayib, 
urug‘ pufagini 
hosil qiladi. 
Urg'ochi qush (moda, makiyon)larda chap tuxumdon bilan 
chap tuxum yo‘ligina 
mukammal rivojlangan (88-B rasm). 
Tuxumdon noto'g'ri shaklli donador tanacha ko'rinishida bo'lib, 
chap buyrak ustki chekkasining yaqinida turadi. Gavda 
bo'shlig'iga ochiladigan chap tuxum yo'lining 
keng voron­ 
kasi 
qalin devorli naydan iborat bo'lib, kloaka ochiladi. Tu­ 
xum yo'lining 
fallopiy nayi 
deb ataladigan eng uzun ustki 
bo'lim ining ichki tomoni talaygina oqsil bezlar va burmalar 
bilan qoplangan. Uning keng, lekin devori yupqaroq bo'lgan 
keyingi bo'lim i
bachadon
deb ataladi. Bachadon o'z navba­ 
tida tor 
qinga 
aylanadi, qinda esa kloaka ochiladi. Odatda, 
murtak holidagi o'ng tuxumdon bilan tuxum yo'lini kloaka­ 
ning o'ng tarafidan izlab topish mumkin. 
Markaziy nerv sistemasi. 
Qushlarning markaziy nerv 
sistemasi sudralib yuruvchilamikiga nisbatan kuchli taraqqiy 
etgan va bosh miyasining hajmi katta. Ulardagi