|
Uchlik nerv
(beshinchi juft) murakkab nerv hisoblanadi,
u uzunchoq miyaning oldingi qismi yon devoridan yo‘g‘on
ildiz bilan boshlanib, darhol bir necha tarmoqlarga boiinadi.
Shulardan ko‘zga, lunjga, yuqori va pastki jag‘ga boradigan
tarmoqlar eng kattalari hisoblanadi.
Uchlik nerv funksiyasi jihatidan aralash, ya’ni ham sezuv
chi va ham harakatlantiruvchi nervdir.
Uzoqlashtiruvchi nerv
(oltinchi juft) uzunchoq miya
ning ostidan chiqadi, lekin preparatda uning chiqqan joyi
ko‘rinmaydi. Bu nerv ko'zning sirtqi to'g'ri muskulini inner-
vatsiyalaydi.
Yuz nervi
(ettinchi juft). Bu nerv uchlik nervga juda yaqin
yondosh bo'lib, uning ketidan chiqadi. Shuning uchun ham
ulaming asoslarini bir-biridan ajratish qiyin. Yuz nervi ham
bir necha tarmoqlarga bo'linib, shulardan ko'z, tanglay va til
osti tarmoqlari eng yiriklari hisoblanadi.
Uchlik nerv singari yuz nervi ham aralash nerv boiib,
uning ko'z va tanglayga boradigan tarmoqlari sezuvchi, til osti
tarmog'i esa aralashdir (sezuvchi va harakatlantiruvchi).
Eshituv nervi
(sakkizinchi juft). Bu nerv uzunchoq miya
ning yon devoridan chiqishi bilanoq miya qutisining devoriga
kirib, ichki quloqni innervatsiyalaydi. Eshituv nervi fakat se
zuvchi nervdir.
Til- halqum nervi
(to'qqizinchi juft) akulaning birinchi
jabra yorig'iga borib, ikkita tarmog'i bilan uning oldingi va
keyingi qismlarini innervatsiyalaydi. Bu nerv funksiyasi jihati
dan aralash boiib, sezuvchi va harakatlantiruvchi nervdir.
Adashgan nerv
(o'ninchi juft) aralash nerv boiib, uzun
choq miyaning yonboshidan, keyinchalik bir-biri bilan qo'shilib
yo'g'on nerv tomirini hosil qiladigan bir qancha tarmoqlar
holida chiqadi. Adashgan nerv bosh miyaning boshqa nerv-
laridan gavdaning ko'pchilik qismini innervatsiyalashi bilan
farq qiladi. Asosiy tarmoqlaridan to'rttasi to'rt jabra yorig'ini
www.ziyouz.com kutubxonasi
(ikkinchidan beshinchigacha), beshinchi —ichki organlar yon
bosh tarmog'i esa tana va dum boiimlarining teri sezish or-
ganlarini innervatsiyalaydi.
Orqa miya nervlarining orqa va qorin butoqlari har ikki
tomondan juft-juft boiib birlashib, umumiy aralash nervni
hosil qiladi. Har bir juft nerv o'ziga tegishli segmentlarni
innervatsiyalaydi. Akulalarda juft suzgich qanotlar rivojlan-
ganligi munosabati bilan yelka va bel-dumg'aza nerv chigali
hosil boiadi. Bu nerv chigallari bir qancha nervlarning
qo'shilishidan hosil bo'lgan va tegishli juft suzgich qanotlarga
boradigan umumiy stvol (tana)dan iborat.
Umurtqali hayvonlarning ko'z soqqasini 6 ta muskul (1,2,
3, 4, 5, 6) harakatlantiradi, ular bir uchi bilan ko'z kosa
sining devoriga, ikkinchi uchi bilan esa ko'z soqqasining ma’lum
joyiga birikadi. Ularning to'rttasi (3, 4, 5, 6)
yuqorigi, past
ki, ichki va tashqi to'g'ri muskullar,
2 tasi esa (1, 2)
yuqorigi va pastki qiya muskullar
deb ataladi. Bu musk-
ullarni III, IV va VI juft nervlar innervatsiyalaydi.
Ayirish organi.
Barcha tuban umurtqalilarnikiga o'xshash
akulalarda ham birlamchi buyrak -
mezonefros
boiadi. U
ikkita uzunchoq tanacha shaklida bo'lib, umurtqa pog'onasining
ikki yonida tana bo'shlig'ining deyarli ko'krak suzgichlari atrofi-
dan to kloakasigacha cho'ziladi. Har buyrakdan bittadan in
gichka siydik yo'li chiqadi. Siydik yo'llari urg'ochilarida siy
dik so'rg'ichining va erkaklarida siydik-jinsiy so'rg'ichining
tepasidan o'tib kloakaga ochiladi (18-19-rasmlar).
Jinsiy sistemasi.
Erkak akulaning urug'donlari (18-rasm)
bir juft. Ular uzunchoq tana shaklida boiib, qizilo'ngachning
yon qismi, jigaming tagida joylashgan. Urug'donlardan oq
ipga o'xshash ingichka urug' chiqarish yo'llari boshlanadi (aniq
ko'rish uchun urug'donni pinset bilan ko'tarish lozim). Urug'
chiqarish yo'llari buyrakning yuqorigi, odatda urug'don ortig'i
vazifasini bajaruvchi uchiga ochiladi. Buyrakning bu
www.ziyouz.com kutubxonasi
bo‘limidagi kanalchalar
(yo'llar) birlashib, qorin yu-
zasining ichki qirg'oqlari
bo'ylab o'tadigan urug'
yo'llariga aylanadi. Urug'
yoilarining keyingi uchlari
kengayib, yupqa devorli
urug' pufakchalarini hosil
qiladi. Urug' yoilari siydik
yo'llari bilan birgalikda si
ydik- tanosil so'rg'ichiga
ochiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
