Umurtqalilar zoologiyasi

Umurtqa pog'onasi. 
Sudralib yuruvchilaming o‘q skeleti 
yoki umurtqa pog'onasining qismlari suvda ham quruqlikda 
yashovchilamikiga nisbatan harakatchan va to'rtta bo'limga: 
bo'yin, ko'krak-bel, dumg'aza 
va 
dumga 
b o 'lin a d i. 
Umurtqalar tanasining old tomoni botiq, orqa tomoni bo'rtib 
chiqqan, ya’ni protsel tipda bo'ladi. Uning yuqori tomoni- 
dan ustki yoylar (67-rasm) chiqadi, bu yoylar aniq ajralib 
turadigan qiltanoq ostist o'simta bilan tugaydi. 
9 
67-rasm. Kaltakesak skeleti tuzilisl^il 
1-o‘mrov suyagi, 2-kurak suyagi, 3-yelka suyagi, 4-bilak suyaglg||tirsak suyagi, 6-
bilaguzuk, 7-kaft suyaklari, 8-barmoq falangalari, 9-qovurg‘alari, lJFcbanoq kamari, 
11-son suyagi, 12-katta boldir suyagi, 13-kichik boldir suyagi, 
14-*йй>п suyagi, 15- 
oyoq kaft suyaklari, 16-dum umurtqalari. 
4 
Ustki yoylar old qirrasidan bir juft qisqa
oldingi bo'g'im 
o'simtasi,
orqa qirrasidan esa bir ju ft 
keyingi bo'g'im 
o'simtasi 
chiqadi. Umurtqa pog'onasining yon tomonlarida, 
yuqori yoy-ning asosiga yaqin joyda qovurg'aning birikishi 
uchun kichik chuqurcha bor. Voyaga yetgan vakillari o'q ske- 
letida xorda qoldig'i yo'q. 
Bo'yin umurtqalari. 
Kaltakesaklarning bo'yin qismida 
umurtqalar soni 8 ta. Bulardan oldingi ikkitasi o'ziga xos tu- 
zilgan (68-rasm). 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
68-rasm. Echkemarning bo'yin va ko'krak umurtqalari: 
A — atlant, В — epistrofey, V - ko‘krak umurtqasi, G - bo‘yiga kesilgan 
ko‘krak umurtqasi: 1-epistrofeyning tishsimon o‘simtasi, 2-umurtqa tanasi, 3-ust- 
ki yoy, 4-ostist o‘simta, 5-orqa miya kanaU, 6-oldingi qo'shuvchi o‘simta, 7-keyin-
gi qo‘shuvchi o‘simta. 
Atlas yoki atlant deb ataladigan birinchi umurtqa barcha 
amnio talar uchun xarakterli halqa shaklida bo'ladi. Old to- 
monning pastki qismida bitta bo‘g‘im yuzasi bo‘lib, umurtqa 
shu yuza yordami bilan bosh skeletga harakatchan tarzda ensa 
bo‘rtmasi orqali birikadi. Atlas o'rtasidagi teshik pay bilan 
ikkiga — pastki va ustki bo'limlarga bo'lingan. Ustki teshik-
dan orqa miya o'tsa, pastki teshikka tishsimon o'simta kira- 
di, bu o'simta epistrofey deb ataladigan ikkinchi umurtqaga 
birikkan. Tishsimon o'simta birinchi umurtqaning ajralib 
chiqqan tanasidir. Shunday qilib, atlas o'z tanasi atrofida ay- 
lana oladi. Birinchi bo'yin umurtqasining bunday tuzilishi 
boshning harakatchan bo'lishiga imkoniyat tug'diradi. So'nggi 
uchta bo'yin umurtqa-sining har birida bir juftdan yaxshi taraqqiy 
etgan bo'yin qovurg'alari bor. Bu qovurg'alar umurtqa tanasi- 
ga harakatchan tarzda birikib, va sekin-asta kattalasha boradi, 
uchi to'sh suyagiga yetmasdan erkin holda tugaydi. 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi