Umurtqalilar zoologiyasi

1. Spirtda fiksirlangan kolleksiya materiallaridan suyakli baliqlar 
sinfi ayrim turlarining urug'i, oilasi va turkumlarini aniqlagichlardan 
foydalangan holda aniqlang. 
2. Aniqlangan baliq turlarining sistematik holatini albomingizga 
yozib oling. 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
9-mashg‘ulot. SUVDA HAM QURUQLIKDA 
YASHOVCHILARNING TASHQI VA ICHKI 
T UZILISHI 
O b ’e k tn in g s is t e m a t ik 
h o l a t i 
Tip. 
Xordalilar — Chordata 
K enja tip. 
Umurtqalilar — Vertebra ta yoki 
B o sh sk e le tlila r 
— Craniata 
K a tta sinf. 
T o ‘rt oyoqlilar — Tetrapoda 
S in f. 
Suvda ham quruqlikda yashovchilar 
- 
Amphibia
T urkum . 
Dum sizlar 
— 
Ecaudata yoki Anura 
Vakil. 
K o ‘l baqasi — Rana ridibuda Pall. 
Kerakli materiallar va jihozlar: 
suvli shisha idishda
tirik baqa, spirt yoki formalinda fiksirlangan baqaning tashqi 
ko‘rinishi va ichki tuzilishi, yangi oidirilgan baqa; vannacha- 
lar, pinset, skalpel, qaychi, doka ro‘molcha, preparoval ninalar, 
qo i lupasi, to‘g‘nog‘ich ninalar, efir, xloroform, paxta; baqa 
va boshqa amfibiya turlarining tashqi ko'rinishi, ichki tuzili- 
shi, bosh miyasi, qon aylanish sistemasi sxemasi va jinsiy or- 
ganlari aks ettirilgan rangli jadvallar. 
Mashg'ulotning maqsadi: 
ko‘l baqasi misolida suvda ham 
quruqlikda yashovchilar sinfi vakillarining tashqi va ichki tu- 
zilishini o'rganish. 
Ishning mazmuni: 
koi baqasi — suvda ham quruqlikda 
yashovchilaming tipik vakili hisoblanadi. 
Suvda ham quruqlikda yashovchilar ichida dastlabki quru- 
qlikka chiqqan, eng sodda, sovuqqonli umurtqali hayvonlar 
sinfiga kiradi. Ularning hayoti suv muhiti bilan ham chambar- 
chas bogiiq. 
Ko‘pchilik amfibiyalaming hayoti suvda va quruqlikda kecha- 
di. Bular uchun xarakterli xususiyat aksariyatining lichinka- 
lari suvda rivojlanishidir. 

---

www.ziyouz.com kutubxonasi 
Amfibiyalaming rivojlanishi metamorfozli. Ular tuxumlarini 
suvga tashlaydi, tuxumlari suvda urugianadi va rivojlanishi 
ham suvda kechadi. 
Baqalarning lichinkasi jabra bilan nafas olsa, voyaga yet- 
ganda o‘pka va teri bilan nafas oladi. Shunga muvofiq qon 
aylanish sistemasida ham o'zgarish boiadi; lichinkasi — it- 
baliqning yuragi ikki kamerali boisa, voyaga yetganlarida 
yuragi uch kamerali, qon aylanish doirasi ikkita boiadi. Sezgi 
organlari, ovqat hazm qilish sistemasi murakkablashadi. Besh 
barmoqli oyoqlari paydo boiadi. 
Lekin shunga qaramasdan, suvda ham quruqlikda yashovchi- 
lar yerda yashashga va oziqlanishga yaxshi moslashmagan. Bu 
holat ayniqsa o'pkasi yaxshi rivojlanmaganidan nafas olishida 
teri ham muhim rol o'ynashida yaqqol namoyon boiadi. 
Tirik baqani kengroq idishga solib harakatlanishini kuza- 
ting. Idishga yomg'ir chuvalchanglarini qo'yib yuboring va baqa 
uni qanday topishi, tili bilan yopishtirib olib, yutib yuborishini 
kuzating. Baqa oldiga mayda go'sht bo'lagi yoki oidirilgan 
birorta oijani qo'ying. Go'sht boiagini ingichkaroq sim yorda- 
mida qimirlatib ko'rib, nima sodir bo'lishini kuzating va izoh- 
lang. Suv solingan tog'oraga qo'yib yuborilgan baqa suzayot- 
ganda orqa oyoqlarining harakatini kuzating. 
Tashqi tuzilishi. Baqa bosh, tana, bir juft oldingi va bir 
juft orqa oyoq qismlaridan tashkil topgan. Uning gavdasi 
yapaloq, katta yassi boshi tanasiga qo'shilib 
s Ьлч 
ketganligidan bo'yni bilinmaydi (43- 
rasm).