Umumiy va tarixiy geologiya

Yer po‘stining kimyoviy tarkibi 
Yerning ustki tosh qobig‘i - yer po‘sti - tarkibi va kelib chiqishi turlicha 
bo‘lgan tog‘ jinslaridan tuzilgan. Har qanday tog‘ jinsi muayyan minerallarning
majmuasidan tarkib topgan bo‘ladi, minerallar esa o‘z navbatida kimyoviy 
elementlar yoki ularning tabiiy birikmalaridan iborat.
Shunday qilib, yer moddasi tashkil topishining murakkablanish tartibida 
qaralsa quyidagi toifalar qatoridan iborat bo‘ladi: kimyoviy element - mineral -
tog‘ jinsi. Quyida aynan shu tartibda yerning moddiy tarkibi ko‘rib chiqiladi. 
Yer po‘stining kimyoviy tarkibi to‘g‘risidagi ko‘proq ishonchli ma’lumotlar
bevosita o‘rganish mumkin bo‘lgan uning ustki qismiga (16-20 km 
chuqurlikkacha) taalluqli. Yer po‘stining kimyoviy tarkibi, uning makon va
zamonda o‘zgarish qonuniyatlari masalalari bilan hali nisbatan yosh bo‘lgan 
geokimyo fani shug‘ullanadi.
Hozirgi zamon geokimyosining ma’lumotlariga ko‘ra yer po‘stida 93 ta 
kimyoviy element aniqlangan. Ularning ko‘pchiligi turli izotoplarning
aralashmasidan iborat. Faqatgina 22 ta kimyoviy element (masalan, natriy, 
marganets, ftor, fosfor, oltin) izotoplariga egamas va shuning uchun oddiy
elementlar deyiladi. 
Yer po‘stida kimyoviy elementlar juda notekis taqsimlangan.
Kimyoviy elementlarning tarqalishi bo‘yicha olib borilgan dastlabki ko‘lamli 
tadqiqotlar amerikalik geoximik F. Klark tomonidan o‘tkazilgan. Turli tog‘
jinslarining 6000 ta kimyoviy tahlilini matematik yo‘l bilan qayta ishlab chiqib F. 
Klark yer po‘stida 50 ta eng keng tarqalgan kimyoviy elementlarning o‘rtacha

---

miqdorini aniqlab chiqqan. Ilk bor 1889 yilda chop etilgan F. Klark ma’lumotlariga

keyinchalik olimlar tomonidan aniqlik kiritilgan. 1-jadvalda turli tadqiqotchilar 
bo‘yicha yer po‘stida eng keng tarqalgan elementlarning klarki ko‘rsatilgan.