Umumiy va tarixiy geologiya

1-jadval 

Yer po‘stida eng keng tarqalgan elementlarning

og‘irlik klarki
Keltirilgan ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, yer po‘stining 98 % dan 

ortiqrog‘ini tashkil etuvchi bosh elementlari bo‘lib О, Si, Al, Fe, Ca, Na, К, Mg

hisoblanadi. Ularning orasida birinchi o‘rinni kislorod egallaydi va uning hissasi 
yer po‘sti massasining deyarli yarmiga teng keladi va hajmining 92 % ga yaqinini
tashkil etadi. 

Element

lar
F.Klark

bo‘yicha

(1924)

A.P.Vnnogra-dov

bo‘yicha (1962) 
V.Meyson bo‘yicha
(1971)

A.A.Yaroshev-skiy

bo‘yicha (1988) 
0
49,52

49,13
46,60

47,90
Si

25,75
26,00

27,72
29,50

Аl
7,51

7,45
8,13

8,14
Fе

4,70
4,20

5,00
4,37

Мg
1,94

2,35
2,09

1,79
Ca

3,29
3,25

3,63
2,71

Nа
2,64

2,40
2,83

2,01
К

2,40 

2,35
2,59

2,40
H
0,88 

0,15
-

0,16 

Тi
-

0,61 

-
0,52

С
-
0,36 

-
0,27

S
- 

-
0,10

Мn
- 

-
0,12

---

XULOSA 
Shunday qilib, yer po‘stida yengil elementlar ustuvorlikka ega va u og‘ir 

metallar bilan boyigan boshqa ichki geosferalardan farq qiladi.

Shuni ta’kidlab o‘tish lozimki, kimyoviy elementlarning tarqalishi 
to‘g‘risidagi bizning tasavvurimiz har doim ham ularning haqiqiy klarkiga to‘g‘ri
kelavermaydi. Masalan, mis, rux, qo‘rg‘oshin kabi odatdagi elementlar kam 
hisoblanuvchi sirkoniy va vanadiydan klarki bir necha marta kam. Bunday
nomuvofiqlikning sababi yer po‘stida kimyoviy elementlarning yuqori 
konsentratsiya - kon hosil qilishidagi turlicha xossasidadir.
Ер po‘stining kimyoviy tarkibi geologik vaqt davomida o‘zgarib borgan va u 
hozirgacha davom etmoqda. Kimyoviy tarkibining o‘zgarishidagi asosiy sabab
bo‘lib quyidagilar sanaladi: 
- muayyan elementlarning radioaktiv parchalanish jarayonlarida o‘z-o‘zidan
yer po‘sti sharoitlarida bardoshliroq bo‘lgan boshqa elementlarga aylanishi; 
- bir geosferadan boshqa geosferaga kimyoviy elementlarning migratsiyasiga
olib keluvchi Yer moddalarining davom etayotgan differensiatsiya jarayonlari. 
Yer po‘sti kimyoviy elementlarning atomlari bir-biri bilan turli kimyoviy
birikmalar hosil qiladi. Ularning yer po‘stida uchrash shakllari yetarli darajada 
xilma-xil, ammo kimyoviy elementlar asosan mineral shaklda mavjud. Bunda
ba’zilari mustaqil mineral turlarni tashkil qiladi, boshqalari esa boshqa 
minerallarning kristall panjarasiga qo‘shimcha tariqasida kiradi.

---