Umumiy tilshunoslik

FERDINAND  DE  SOSSYUR VA UNING 

SOTSIOLOGIK TA‘LIMOTI 

XX  asrdan  boshlab  tilshunoslik  fanining  predmetini  aniqlashda  yangi  davr 

boshlandi.  Ferdinand  De  Sossyur  (1857–1913)  –  Jenevada  tug‘ilgan, 

shveysariyalik  fransuz.  Jeneva,  Leypsig,  Berlinda  ta’lim  oldi.  1878  yilda  yigirma 

yasharlik  F.  De  Sossyur  “Hind-Yevropa  tillaridagi  dastlabki  unli  tovushlarning 

sistemasining tadqiqi” nomli ishi e’lon qilindi.1881 yilda Leypsigda doktorlik dis-

yasini  himoya  qildi.  1906  yildan  Jenevada  umumiy  tilshunoslik  kafedrasiga 

rahbarlik qildi va tadqiqotlari asosida ma’ruzalar o‘qidi.  F. de Sossyurning fanda 

mashhur  bo‘lgan  eng  yirik  asari  “Umumiy  tilshunoslik  kursi”  deb  ataladi.  Ushbu 

asarni Sossyur vafotidan keyin 1916 yilda uning shogirdlari Sharl Balli va Albert 

Setselar  o‘z  konspektlari  asosida  chop  ettirishgan  bo‘lib,  1931  yilda  nemis  tilida, 

1933 yilda rus tilida nashr ettirildi. 

Sossyurning  tilning  ijtimoiy    xususiyati  haqidagi  qarashlari  tilshunoslikda 

keskin  burilish  bo‘lishiga  olib  keldi.  Xususan,  uning  “Til  material  emas,  balki 

---

formadir”  degan  fikri  Praga,  Kopengagen,  Amerika  struktural  maktablarining  

shakllanishida asosiy omil bo‘ldi. Sossyur fikricha,  insonning nutq faoliyati ko‘p 

qirrali  hodisa  bo‘lib,  falsafa,  psixologiya,  fiziologiya,  antropologiya,  matematika 

va  boshqa  fanlar  bilan  bog‘liq.  Sossyur  til  bilan  nutq  o‘rtasidagi  o‘zaro 

bog‘lanishni  e’tirof  etsa-da,  ularni  til  lingvistikasi  va  nutq  lingvistikasi  tarzida 

alohida    o‘rganishni,  bunda  tilshunoslik  asosan  til  lingvistikasi  bilan 

shug‘ullanishi, nutq lingvistikasi esa fizika, fiziologiya, psixologiya kabi fanlarda 

o‘rganilishi kerak, deb hisoblaydi. U nutq faoliyatini o‘rganishda V. fon Gumboldt  

kabi antinomiya metodidan foydalanib, til va nutq, sinxroniya va diaxroniya, ichki 

va tashqi lingvistika  antinomiyalarini ilgari surdi.