Umumiy tilshunoslik

Mentalingvistika

 

tilshunoslikning 

til 

va 

tafakkur 

munosabatini 

o‘rganadigan  yo‘nalishidir.  Bugungi  kunda  kognitiv  fanlar  tomonidan  ilgari 

surilayotgan  borliqni 

mental  gavdalantirish   

yoki 

til  mentalligi 

g‘oyasida 

ob’ektiv  olam  qismlari  bilan  uning  tasavvurlari    o‘rtasidagi  munosabat,  ya’ni 

borliqning  til  orqali  ongda  aks    etishi    tushuniladi.    Olamni  aks  ettirish  yoki 

tasavvur  qilish  cho‘qqilar  tamoyilligiga    asoslanadi,  boshqacha  aytganda, 

so‘zlovchi  tomonidan  olamning  eng  muhim  relevant  belgisi  sifatida  ko‘ringan 

qismlari,  ya’ni  cho‘qqilari  tasavvur  qilinadi.  Til  mentalligi  nazariyasiga  ko‘ra 

“olam”  atamasi  ostida  insonni  qurshab  turgan  olamgina  emas,  balki  inson 

tomonidan yaratilgan, ya’ni insonning nutqiy faoliyati va uning holati  olami ham 

tushuniladi.  

Til  mentalligi  hozirgi  kunda  sintaktik  semantikaning  tayanch  tushunchasi 

bo‘lgan  freymlar  bilan  uzviy  bog‘liq  bo‘lib,  leksik  maydon  nazariyasi  va    freym 

semantikasi  o‘rtasida  ham  muayyan  bog‘liqlik  va  o‘ziga  xoslik  mavjud. 

Freym 

quyma  (stereotip)  vaziyatlarni  gavdalantirish    usuli  bo‘lib,  ya’ni,  masalan, 

opa, 

aka,  amma,  xola,  nonushta,  tushlik,  to‘y

  so‘zlari  ongimizda  ular  bilan  bog‘liq 

muayyan  guruhlarni  gavdalantiradi.  Har  bir  guruhga  mansub  a’zoning  ma’nosini 

---

bilish  uchun,  avvalo,  ularning  barchasi  nimani  bildirishi  haqidagi  bilimga  ega 

bo‘lish,  ya’ni  har  bir  guruhni  bir  butun  mohiyat  sifatida  tushunish    talab  etiladi. 

Ya’ni: bizning sezgi a’zolarimizga berilgan borliq uzvlari