Umumiy tilshunoslik kafedrasi



Download 471,78 Kb.
bet58/64
Sana13.04.2022
Hajmi471,78 Kb.
#547605
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   64
Bog'liq
LTM ma\'ruza

Eksperimental tahlil. Eksperimental tahlil usuli axborot yig‘ishning ilk shakllaridan biri sifatida tilshunoslikda dastlab psixolingvistikada qo‘llanilgan. Mazkur usul yordamida til qanday qilib inson ongida namoyon bo‘lishi, qay holda axborotni qayta ishlashi kabi savollarga javob topishda foydalanilgan. Psixolingvistik eksperimentlar quyidagicha xarakterlanadi: nazoratlar (controls), omillarga asoslangan loyihalar (factorial designs) va miqdoriy tahlil (quantitative analysis). Eksperiment konsepti orqali dastlab biror narsani sinab ko‘rishga qaratilgan har qanday harakat tushunilgan bo‘lsa, hozirda mazkur termin ancha tor ma’noda qo‘llaniladi. YA’ni, eksperimentning eng asosiy elementi har xil turdagi kirish (input)lar bilan bog‘liq bo‘lgan chiqish (output) samaralarini taqqoslash hisoblanadi. SHu bois nazoratdagi shart-sharoitlar eksperiment loyihalari uchun muhim sanaladi. Barcha fan sohalarida, xususan, lingvistikada ham eksperiment jarayonida bir faktorli emas, balki bir necha faktorli holatlar, ya’ni bir-biri bilan kesishgan shart-sharoitlar hisobga olinishi lozim. Ko‘p omilli eksperimentlar bir omilli eksperimentlardan afzalligi shundaki, bir necha tadqiqot savollariga javob topish imkonini beradi.
SHuningdek, bunday eksperimentlarda omillarning o‘zaro aloqadorlik xususiyatlari izohlanadi, ularning bir-biriga ta’siri tasvirlanadi va elementlar o‘rtasidagi munosabatlar tushuntiriladi. Statistik tahlil lingvistik, xususan, psixolingvistik eksperimentlarning muhim hususiyatlaridan biridir. Statistik tahlil eksperimentning yakunini nafaqat chiroyli tasvirlaydi, balki uning mantig‘iga ham o‘z hissasini qo‘shadi. Statistik tahlil puxta loyihasiz yaxshi samara bermasligi mumkin. Tadqiqot ishtirokchilarining barchasi yoki aksariyati tomonidan ma’qullangan holat statistik muhim natija bo‘lishi mumkin, lekin bu statistik tahlilning samarali amalga oshirilganini anglatmaydi. Statistik tahlil samarali bo‘lishi uchun, unda sharhlovchi xususiyat bo‘lishi lozim. YA’ni, unda statistik natijalar mos ravishda sharhlanishi talab etiladi. SHuningdek, eksperimental tahlil kognitiv tilshunoslik, xususan, kognitiv semantikada quyidagi masalalarni o‘rganishda ishlatilishi mumkin: insonlarning har kungi muloqot jarayonida lingvistik ma’noni qay holda ifodalashi va tushunishi, lingvistik ma’noning kognitiv asoslarini isbotlash va boshq. Masalan, lingvistik ma’no konseptualizatsiya nuqtai nazaridan tavsiflanadi degan gipoteza tekshirilishi uchun eksperiment o‘tkaziladi. Bunda insonlarning turli muloqot vaziyatlarida va turli sharoitlar ostida so‘z, gap va imo-ishoralarni tushunish va ifodalash yo‘llarini hisoblash va tekshirish uchun statistik metodlardan foydalanadi.
Ushbu uslubning tabiiy kuzatish usulidan farqi shuki, bunda tadqiqotchi ob’ektga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. YA’ni, yuqoridagi savollarga javob topish uchun tadqiqotchi sharoitni – eksperiment jarayonini – zaruriy asbob-uskuna yoki jihozlar bilan bevosita nazorat qiladi.
Eksperimental tahlil tilshunoslik sohasida lingvistik ifodalanish (linguistic representations) va lingvistik qayta ishlash (linguistic processing) masalalarini hal etishda qo‘llanilmoqda. Eksperimental tahlil turli ma’lumotlardan birlishtirilgan dalil ta’minlash va chigal yoki murakkab hodisalarni sinash imkoniyatini beradi. U nafaqat lingvistik ifodalanishning mohiyatini ochib berishda, balki bunday ifodalanishlarni so‘zlovchi, tinglovchi va o‘quvchi tomonidan manipulyasiya qilinganda va foydalanilganda zarur bo‘ladigan hisob-kitoblarni ham ta’minlashda ahamiyatlidir.



Download 471,78 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   54   55   56   57   58   59   60   61   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish