Umumiy tilshunoslik kafedrasi



Download 471,78 Kb.
bet38/64
Sana13.04.2022
Hajmi471,78 Kb.
#547605
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   64
Bog'liq
LTM ma\'ruza

1. Oppozitsion tahlil. Ushbu tahlil usuli yordamida tovushlarning ma’no farqlash funksiyasini yoritish mumkin. Struktural tilshunoslikning, xususan, Praga struktural tilshunosligining asosiy yutuqlaridan biri shu bo‘ldiki, til birliklarining o‘zaro munosabatlari va mohiyatini yanada aniq tushunish uchun zidlanish (oppozitsiya) tushunchasining ahamiyatini e’tirof etish lozim. Zidlanishning ikki turi qayd etiladi: fonologik relevant, fonologik irrelevant. Fonologik relevant zidlanish ma’lum tilda muayyan ikki so‘zni bir-biridan farqlash uchun xizmat qiladi. Bunday vazifa bajarmasa, fonologik irrelevant zidlanish sanaladi. Fonema fonologiyaning o‘rganish birligi bo‘lib, u o‘zining variantlariga ega va ushbu variantlar farqlanish qoidalariga ega.
N.S. Trubetskoyning fikricha, ma’no farqloqchi qarama-qarshiliklar fonologiyada asosiy o‘rin egallaydi. Fonemalarning farqlovchi belgilari oppozitsiya munosabati yordamida aniqlanadi.
Barcha akustik, artikulyasion belgilarni o‘zida mujassamlashtirgan nutq tovushi fonologik birlik sanalib, ma’no farqlash vazifasiga ega bo‘ladi. Bu hodisa A.Nurmonovning quyidagi illyustrativ misoli orqali izohlanadi: “Masalan, o‘zbek tilida b tovushini talaffuz qilish uchun bir qancha artikulyasion harakatlarni bajarish kerak bo‘ladi. Hususan lab labga tegadi va o‘pkadan chiqayotgan havo bu to‘siqni yorishi natijasida to‘siq ochiladi. Bundan tashqari, yuqoridagi har bir artikulyasion harakatga akustik belgi ham qo‘shiladi. Lekin bu artikulyasion va akustik “atom”larning hech birini fonologik birlik sifatida qarab bo‘lmaydi. CHunki bu “atom”larning barchasi birgalikda vazifa bajaradi. SHuning uchun b barcha artikulyasionakustik belgilarni o‘zida mujassam etgan bir butunlik sifatida fonologik birlik sanaladi”. Fonologik oppozitsiyalar har qanday sharoitda ham o‘z farqlovchi belgilarini saqlaydi. YA’ni, ayrim oppozitsiyalar o‘zgarmasdan qolsa, ba’zilari neytrallashadi, biroq farqlovchi xususiyatini yo‘qotmaydi. SHunday oppozitsiyalarning neytrallashishiga misol sifatida T.Bushuy va SH.Safarovlar tomonidan keltirilgan holatni keltiramiz: “masalan, urg‘usiz bo‘g‘inlarda o va a ning tenglashuvi”.

Download 471,78 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   34   35   36   37   38   39   40   41   ...   64




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish