Umumiy tilshunoslik fanidan seminar topshiriqlari(1 mavzudan 10 mavzugacha) Guruh: 402 Talaba: Ruzimova Shahzoda

UMUMIY TILSHUNOSLIK FANIDAN SEMINAR TOPSHIRIQLARI(1 mavzudan 10 mavzugacha)
Guruh: 402
Talaba: Ruzimova Shahzoda


1-MAVZU:TILSHUNOSLIK FANI TARIXI. QADIMGI HIND, XITOY, GREK, RIM TILSHUNOSLIGI

Reja:
1	Тilshunoslik fanining shakllanish tarixi
2	Qadimgi hind tilshunosligi
3	Antik davrda grek tilshunosligi
4	Rim tilshunosligining rivojlanishi
5	Qadimgi xitoy tilshunosligi

1-TOPSHIRIQ.QUYIDAGI SAVOLLARGA JAVOB BERING, MISOL KELTIRING VA IZOHLANG.

1. 
   Antik davr tilshunosligi qaysi mintaqalarda paydo bo’ldi?
   

-Tilshunoslik fanining eng qadimgi manbalari 2 mintaqada, 2 xil madaniyat o‘chog‘ida, ya’ni qadimgi Sharq - Hindiston va Arabiston hamda qadimgi G‘arb - Yunoniston va Rimda vujudga kelgan. Shuning uchun tilshunoslik fanining tarixiy yo‘lini qadimgi tilshunoslik, o‘rta asrlar tilshunosligi, XIX asr tilshunosligi va zamonaviy tilshunoslik kabi tarixiy-xronologik davrlarga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiq.

2. 
   Nima sababdan Hindistonda tilshunoslik paydo bo’ldi?
   

-Dastlabki muqaddas hind qo‘shiqlari eramizdan 1500 yillar oldin paydo bo‘lgan deb taxmin qilinadi. Sanskrit eramizdan oldin V asrdayoq jamiyatning kundalik aloqa vositasi vazifasini yo‘qotib, o‘lik tilga aylangan bo‘lsa ham, diniy va madaniy an’analarni o‘zida saqlovchi mumtoz til sifatida saqlanib keldi. Qadimgi vedalar tilini sharhlash, so‘zlarning to‘g‘ri talaffuzini saqlab qolish ehtiyoji tilshunoslik fanining paydo bo‘lishiga olib keldi Taniqli nazariyotchi olim, professor R.Rasulov bu haqda Shunday yozadi. Vedalardagi ma’nosi tushunarli bo’lmagan so’zlarni aniqlab, ularning ma’nosini izohladilar, sharhladilar. Vedalar tiliga oid maxsus izohli lug’atlar tuzdilar, matnni fonetik va grammatik jihatdan tahlil qildilar. Xullas, Vedalar tilidagi so’z va jumlalar ma’nosini, ularning aniq talaffuzini, shaklini saqlab qolishga bo’lgan qat’iy intilish qadimgi Hindistonda tilshunoslikning yuzaga kelishiga asosiy sabab bo’ldi.
-

3. 
   Antik davr morfologiyasining asoschisi kim va morfologiyada dastlab qanday tahlillar qilingan?
   

-Tilshunoslikning grammatik davrida Iskandariya maktabi vakillari yunon tili fonetikasi, morfologiyasi va sintaksisi bo‘yicha jiddiy tadqiqot ishlari olib borganlar, xususan, morfologiyaga oid masalalar mukammal ishlab chiqilgan. Ular tovushlarni akustik prinsip asosida tahlil qilib, tovush va harflarni bir narsa, deb hisobladilar, harflarni unli va undoshga ajratdilar. Unli harflarga o‘zini alohida eshitish mumkin bo‘lgan tovushlar sifatida, undosh harflarga esa unlilar bilangina talaffuz qilinadigan talaffuz qilinadigan tovushlar sifatida qaradilar. Shuningdek, bo‘g‘in, urg‘u masalalar bo‘yicha ham ayrim ma’lumotlar berishdi. Iskandariya maktabining asosiy xizmati shunda bo‘ldiki, ular grammatikani falsafadan ajratdilar.

4. 
   Antik davrdagi qaysi mintaqa vakillari eng birinchi bo’lib so’z turkumlari va gap bo’laklarini farqlaganlar?
   

-Aristotel “Poetika Asari

5. 
   Hindiston tilshunosligida tilshunoslikning qaysi bo’limiga ko’proq e’tibor qaratilgan?
   

-Hindlar qadimiy davrda eng buyuk fonetikachi va grammatikachisifatida tanilganlar.

6. 
   Panini Antik davr tilshunosligida qanday ishlarni amalga oshirgan?
   

-Panini ozigacha bolgan davr tilshunoslarining qolga kiritgan yutuqlarini umumlashtirib, ulardan foydalangan holda klassik sanskritning (qadimgi hind adabiy tilining) eng mashhur grammatikasini yaratdi. Uning ushbu asari «Ashtadg’xyan» nomi bilan ataladi. Panini oz davridayoq tilni sistema sifatida tushundi, soz turkumlarini farqladi, soz tarkibini organdi, ozak, qoshimcha, urgu, intonatsiya va boshqa hodisalar haqida mahlumot berdi.

7. 
   Yunonistondagi tilshunoslikning taraqqiyot davri necha davrga bo’linadi?
   

-1.Falsafiy davr.
2. Grammatik davr.

8. 
   Demokrit va uning tarafdorlari qaysi g’oyani ilgari surishgan?
   

-Demokrit va uning tarafdorlari esa soz va predmet munosabati masalasidaGeraklit va uning tarafdorlariga qarshi quyidagi goyani ilgari suradilar.

9. 
   “Kratil” nomli asar kimning qalamiga mansub va unda qanday g’oyalar ilgari surilgan?
   

-Tilshunoslikning falsafiy davrida eng dolzarb muammo bo`lgan predmet va uningnomi orasidagi munosabat masalasi Platonning «Kratil» nomli asarida hammukammal bayon qilinadi.

10. 
    Analogistlar va anomalistlar aslida kimlar edi?
    

-Tilshunoslik tarixidan ma’lumki, bu masalada grek faylasuflaribir-biriga zid ikki xil farazni o‘rtaga tashlagan. Demokrit vaboshqalar (asrimizgacha bo‘lgan 460-370-yillar) tilda narsanomi bilan narsa orasida hech qanday bog‘lanish yo‘q, bunomlar mazkur tilda gaplashuvchi odamlar tomonidanyaratilgan, demak, til inson tomonidan yaratilgan, degan fikmiilgari surishgan. Bu guruh olimlar anomalistlar deb nom olgan.Platon boshliq boshqa bir guruh olimlar (asrimizgacha bo‘lgan427-347-yillar) narsa bilan uning nomi orasidamuayyan bog‘lanish bor. Bu bog‘lanish narsalarningxususiyatlaridan, tabiatidan kelib chiqqan va bu bog‘lanishilohiy kuch tomonidan o‘matilgan, degan fikmi ilgari surishgan.Tarixda bu oqim anologistlar deb nom olgan.

11. 
    Kim stilistikaga asos soldi va shu fanga bag’ishlangan asarining nomi nima?
    
12. 
    Antik davr etimologiyasiga kim asos soldi?
    
13. 
    Stoiklar kimlar edi va ular ilgari surgan g’oyalar nimalar?
    

-Tilshunoslikning falsafiy davrida til masalalari bilan jiddiy va barakalishugullangan oqimlardan biri stoitsizm hisoblanadi. Stoitsizmtahlimotining vakillari bolgan stoiklar: Xrisipp, Krates va boshqalaroz tahlimotlarida jahondagi nomuvofiqlikka hamma narsalarningmaqsadga muvofiq bolishini qarama - qarshi qoyadilar. Shungakora ular tilni kishilarning ruhida tabiat talabiga kora paydobolgan deyish bilan birga soz predmetning tabiiy xususiyatini ifodaqiladi, deb aytganlar. Stoiklar sozlovchi gapirganida soz orqali upredmetning tabiati haqida qanday taassurotda bolsa, eshituvchidaham xuddi shu xususiyatlar haqidagi taassurot tugiladi, deb oylaganlar. Stoiklar predmet va uning nomi orasidagi munosabatmasalasida Geraklit va uning tarafdorlari tahlimotini quvvatladilar.

14. 
    Iskandariya maktabining yetakchi olimi va shu bilan birga Iskandariya kutubxonasini boshqargan alloma kim?
    

- Aristarx (bizning eramizgacha bolgan 215-143 yillar)

15. 
    Qaysi olim fe`l haqida fikr yuritib, fe`lning kelishiksiz so`z turkumi bo`lib, zamon, shaxs, son, mayl, nisbat, tuslanish va boshqalarga ega ekanligini aytadi?
    

-Dionisiy (bizning eramizgacha bolgan 170-90 yillar)