Umumiy tarix kafedrasi iv-bosqich talabasi omonov xusniddinning



Download 1,2 Mb.
Pdf ko'rish
bet8/15
Sana08.01.2022
Hajmi1,2 Mb.
#335145
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   15
Bog'liq
ii-jahon urushi yillarida sssrning iqtisodiy hayoti (1)

 

 

Birinchi  besh  yillik  mobaynida  Donbassda  o`nlarcha  yangi  shaxtalar  qurilgan  edi. 



Shaxtalar  ko`plab  yangi  texnika  —  parmalab  qazuvchi  mashinalar,  otboyka  bolg`alari, 

elektrovozlar oldi. Ishchilar soni oshdi, lekin ko`mir qazib chiqarish ko`paymadi. Buning sababi 

ishlab  chiqarishni  tashkil  etish  va  texnikadan  foydalanish  sohasida  katta-katta  kamchiliklar 

                                                             

6

 

История  второй  мировой  войны.  1939-1945  том  12;  итоги  и  уроки  второй  мировой  войны.  Москва  1982. 



143cтр.

 



mavjudligida  edi”.

7

  Masalan,  hamma  parmalash  mashinalari  va  elektrovozlarning  to`rtdan  bir 



qismiga  yaqini  va  otboyka  bolg`alarining  deyarli  yarmidan  foydalanilmas  edi.  Foydalanilgan 

qismi ham kam unumberar edi. 

 

 Shaxtalarda  texnikaga  rahbarlik  ishi  yomon  ahvolda  edi:  eng  yaxshi  injener  texnik 



kadrlar  korxonalarda  bo`lmay,  yer  osti  ishlariga  bevosita  rahbarlik  qilmay,  balki  idoralarda 

o`tirib, ko`proq ish haqi olardilar. Ishchi kuchining nihoyatda qo`nimsizligi eng katta to`g`anoq 

edi. 

 

 Markaziy Komiteta va SSSR Xalq Komissarlari Sovetining 1933 yil 8 apreldagi qarorida 



ana  shu  kamchiliklar  va  boshqa  nuqsonlar  ochib  tashlandi  hamda  ularni  bartaraf  etish  yo`llari 

belgilandi.  Markazda  va  joylarda  ko`mir  sanoatiga  rahbarlik  qayta  kurildi.  Eng  yaxshi  injener-

texnik xodimlar shaxtalarga, yer osti  ishlarini tashkil etishga  yuborildi. Ish haqi  sistemasi qayta 

qurildi,  yer  ostida  ishlaydigan  xodimlarning,  bevosita  ko`mir  qazib  chiqarish  bilan 

shug`ullanadigan  xodimlarning  ish  haqi  keskin  oshirildi,  progressiv  usulda  haq  to`lash 

kuchaytirildi,  bu  esa  ishchi  va  injener-texnik  xodimlarning  ko`mir  qazib  chiqarishni  to`xtovsiz 

oshirishdan nihoyatda moddiy manfaatdor qildi. 

 

Zarbdor  shaxtyorlarning  1933  -  1937  yilning  apreligacha  bo`lgan  butun  Donetsk 



konferentsiyasi  Donbass  ko`mir  havzasidagi  barcha  xodimlarga  murojaat  qilib,  butun  kuchni 

ko`mir  qazib  chiqarishni  ko`paytirish  uchun  safarbar  etishga  chaqirdi.  Gorlovkadagi   

«Kochegarka»    shaxtasi      kollektivining    tashabbusi  bilan  1933  yil  1  iyundan  ko`mir 

shaxtalarining  rivojlantirishga  kirishisha  boshlanib,  bu  holat  ko`p  vaqt  davom  etti    Konkursda 

Artyom  nomli  shaxta  (Donbass)  g`olib  chiqdi.  Shu  bilan  birga,  yangi  shaxtalarni  tezroq  qurish 

tadbirlari ko`rildi. 

 

 Ikkinchi  besh  yillikning  dastlabki  ikki  yili  ichida  69  ta  yangi  ko`mir  shaxtasi  ishga 



tushirildi.  Bularning  hammasi  ko`mir  sanoati  ishida  burilish  yasashni  ta`minladi.  Donbass 

mamlakatga  1932  yildagi  45  million  tonna  o`rniga  1934  yilda  60  million  tonna  ko`mir  berdi. 

Ikkinchi  besh  yillikning  dastlabki  yillarida  og`ir  sanoatning  boshqa  tarmoqlarida  ham  jiddiy 

muvaffaqiyatlar qo`lga kiritildi. 

 

Biroq,  katta-katta  kamchiliklar  ham  bor  edi.  Neft    sanoati  birinchi  besh  yillikdagiga 



qaraganda  ishni  yomonlashtirib  yubordi.  Neft  sanoati  birinchi  besh  yillik  planni  2,5  yilda 

bajarganidan  keyin,  bu  sohadagi  ko`pgina  xodimlarning  xotirjamlikka,  mag`rurlanishga 

berilganliklari o`z ta`sirini ko`rsatdi. Yangi  neft quduqlarini  burg`ilash sohalari  yomon ahvolda 

edi. Neft sanoatida eng yangi uskunalardan qoniqarsiz foydalanilmoqda edi. 

 

Og`ir sanoatning boshqa tarmoqlarida ham yangi korhonalardan yomon foydalanilmoqda 



edi. Mashinasozlik zavodlari o`z ishlab chiqarish quvvatlarining 80 protsenta miqdorida ish bilan 

ta`minlangan  edi.  Marten  pechlari,  prokat  stanlari-ning  bekor  turib  qolishi  juda  ko`p  bo`lardi. 

Ko`pdan-ko`p  avariyalar  bo`lib,  elektr  stantsiyalar  bir  me`yorda  ishlamasdi.  Kapital  qurilish 

ko`pincha og`ir mehnat talab qiladigan ishlar zarur darajada mexanizatsiyalashtirilmagan holda, 

mexanizmlar  va  uskunalarning  mavjud  parkidan  yomon  foydalanilgan  holda,  doimiy  binokor 

kadrlarsiz olib borilar edi. Bir qancha eng muhim qurilishlarni o`z vaqtida va muddatidan oldin 

qurib  bitirish  kabi  ajoyib  misollar  (15  oyda  qurib    bitirilgan  Xarkov  traktor  zavodi,  18  oyda 

qurilgani Gorkiy avtomobil zavodi, 20 oyda qurib bitirilgan Kuznetsk metallurgiya zavodi ) bilan 

bir  qatorda,  ba`zi  qurilishlar  planda  ko`rsatilgan  muddatga  qaraganda  juda  cho`zib  yuborilar, 

shuningdek smetadagiga qaraganda ancha qimmatga tushar edi. 

                                                             

7

 Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 4-жилд. -Т.: 2002, 109-бет.  



 

 



 

Mehnat  unumdorligining  «texnika  jihatidan  asoslangan»  eski  normalari  va  eskirib  qolgan 

loyiha  quvvatlari  sanoat  va  transportning  rivojlanishiga  jiddiy  to`sqinlik  qilardi.  Mehnat 

unumdorligining  bu eski  normalari  va eskirgan  loyiha quvvatlari  hatto yangi korxonalarda  ham 

ilgari mavjud bo`lgan mamlakatning texnika qoloqligiga, ishchilarning qoloqligiga, korxonalarda 

injener texnik kadrlarning yetishmasligiga va shu singarilarga monandlashgan edi. 

 

Ta`minlovchi  mahsulotlardan  katta-katta  davlat  rezervlarn  tashkil  qilish,  mamlakat 



sharqida  mashinasozlikka,  neftni  qayta  ishlashga,  ximiyaga  doyr  bir  qancha  tarmoqlarda  zavod 

dublyorlar barpo qilish ko`zda tutilgan edi. 

 

Bu  ulkan  programmani  bajarish  uchun  juda  katta  mablag`    ikkinchi  besh  yillikda 



ajratilgan 115 milliard so`m o`rniga 192 milliard so`m ajratilishi kerak edi. 

 

Oldingi ikki besh yillikda ishga tushirilgan jami ishlab chiqarish quvvatidan ham ko`proq 



ishlab chiqarish quvvati ishga tushirilishi kerak edi. 

 

Ishchilar  sinfining  mehnat  sohasidagi  yangi  g`ayrati.  Kommunistik  partiya  rahbarligi 



ostida  uchinchi  besh  yillik  topshiriqlarini  muvaffaqiyatli  amalga  oshirish  uchun  kurash  olib 

borgan  sovet  xalqining  oldingi  safida  ishchilar  sinfi  bor  edi.  Uchinchi  besh  yillik  davrida 

kommunistik qurilishining sinalgan va eng ta`sirchan usuli — sotsialistik musobaqa son va sifat 

jihatidan  yanada  rivojlandi.  Bunga  sanoatda  texnikaning  uzluksiz  yuksalib  borishi,  ishlab 

chiqarishni  tashkil  etishning  yaxshilanishi,  ishchilarning  texnikaviy  malakasi  va  umumiy  bilim 

darajasi  hamda  siyosiy  ongliligining  oshuvi  yordam  qildi.  Korxonalarda  texnika  bilimi  olish 

yanada  keng  tus  oldi.  Hamma  joyda  staxanovchilar  maktablari  ishga  tushib,  ishlab  chiqarish 

ilg`orlarining    tajribalarini boshqa ishchilar o`rtasida keng yoydi. 

VKP(b) XVIII s`ezdining qarorlari ishchilar sinfining mehnat sohasidagi g`ayratini g`oyat 

darajada  avj  oldirib  yubordi.  Moskvadagi  «Krasniy  proletariy»  stanoksozlik  zavodi 

kollektivining  tashabbusi  bilan  1939  yilda  Uchinchi  besh  yillik  nomidagi  sotsialistik  musobaqa 

boshlanib  ketdi.  Donbass  po`lat  erituvchilari,  bosqonchilar,  po`lat  eritish  va  domna  sanoati 

masterlarining  Uchinchi  besh  yillik  nomidagi  butunittifoq  sotsialistik  musobaqasining 

tashabbuskorlari  bo`ldilar.  Leningraddagi  Sverdlov  nomli  stanoksozlik  zavodi  kollektivi  zavod 

markasining  shuhrati  uchun  boshlangan  musobaqaning  tashabbuskori  bo`ldilar.    “Umuman 

olganda  1940  yining  aprel  –  may  oylarida  Daniy    va  Norvegiyani  nemis  qo`shinlari  istilo 

qildilar”.

8

   Moskvadagi uskunasozlik zavodi kollektivi 1940  yil  yanvar oyida Sovet Ittifoqidagi 



mashinasozlik  zavodlarining  barcha  erkak  va  ayol  ishchilari,  xizmatchilari,  injener  texnik 

xodimlariga murojaat qilib, ularni uchinchi besh yillikning mehnat unumdorligini oshirishga doir 

topshiriqlarini  4  yilda  bajarish  uchun  sotsialistik  musobaqa  boshlashga  chaqirdi.  Temir  yo`l 

transportida  Novosibirsk  parovoz  deposining  mashinist  Lunin  tashabbusi  bilan  parovozlarni 

tejamkorlik  bilan  ekspluatatsiya  qilish  va  ularning  xizmat  qilish  muddatini  uzaytirish, 

parovozlarning  oddiy  remontini  ularga  xizmat  kiluvchi  parovoz  uyushmalar  ishchilari  kuchi 

bilan bajarish harakati avj olib ketdi. Luninchilar harakati transportda va sanoatda keng yoyildi. 

  Jumladan  bu  yilllarda  sovet  ittifoqining  bir  bo`lagi  bo`lgan  O`zbekistonda  1945  yilda 

1940  yilga  nisbatan  O`zbekiston  SSR  sanoati  mahsulotining  umumiy  hajmi  7  baravar,  shu 

jumladan. Og`ir sanoat ishlab chiqarish 4 baravar, mashinasozlik sanoati 13.4 baravar oshdi. 

 

  Uchinchi  besh  yillik  davrida  sotsialistik  musobaqaning  yangi  formasi    Uralmash  va 



Xarkov  stanoksozlik  zavodining  ishlab  chiqarish  ilg`orlari  tashabbusi  bilan  1939  yilda 

boshlangan ko`p stanokchilar va bir necha joylarni egallash uchun kurashuvchilar harakati keng 

yoyildi.  Texnikani  puxta  o`rganib,  ishlab  chiqarish  texnologiyasini  takomnllashtirib,  mehnatni 

mexanizatsiyalashtirib, ilg`or ishchilar bir yo`la bir necha stanokda ishlay boshladilar. Masalan, 

                                                             

8

 Ўзбекистон миллий энциклопедияси. 4-жилд.  -Т.: 2002, 107-бет. 




1-Davlat  podshipnik  zavodining  rolik  sexi  ishchisi  A.Volkov,  stanoklarni  maxsus  truboprovod 

bilan birlashtirib, detallarni bir stanokdan ikkinchi stanokka uzatishni mexanizatsiyalashtirib bir 

yo`la besh stanokda ishlashga o`tdi. 

 

1940  yil  may  oyining  boshlariga  kelib  faqat  mashinasozlik  korxonalarining  o`zidagina 



15l  mingdan  ortiq  ko`p  stanokchilar  bor  edi.  Bir  ishchining  ikki-uch  kasb  egasi  ishini:  ko`mir 

ortuvchi  va  ko`mir  qazuvchi  (kumir  sanoatida),    slesar  va  elektromontyor,  operator  va  stanok 

sozlovchi,  mashinist  va  kran  remontchisi  va  shu  kabilarning  ishini  bajarish  harakati  rivojlanib 

bordi. 


Ko`p stanokda xizmat qilish va bir necha kasbda ishlash ancha ishchilarning bo`shashiga 

va ulardan boshqa ishlarda foydalanishga olib keldi, mehnat unumining o`sishiga yordam berdi. 

Kuybshiev  nomli  Kolomeisk  zavodi  ishchilari  tashabbusi  bilan  korxonalarda  uskunalar 

jamoat ko`rigidan o`tkazila boshladi.  Ko`rikdan o`tkazish  mashinalarni, uskunalarni, asboblarni 

yaxshi saklashga va ulardan yaxshi foydalanishga yordam berdi, ish joyini yaxshi, tashkil qilish 

uchun  sharoit  yaratdi,  materiallarning  tejalishiga  olib  keldi,  mehnat  unumdorligini  oshirdi. 

Korxonalarda ratsionalizatorlik takliflari va ixtirolar ko`riklari o`tkazib, bunday ko`riklar vaqtida 

ko`plab  ratsionalizatorlik  takliflari  yig`ib  olinar  va  ularning  ishlab  chiqarishda  qo`llailishi 

tekshirib  chiqilar  edi.  Bu  ko`riklar  ratsionalizatorlik  takliflari  bilan  ixtirochilarning  ko`plab 

tushuviga  yordam  berdi.  Ilg`or  ishchilar  keng  ommasining  qatnashuvi  bilan  ishlab  chiqarish 

normalarini  qayta  ko`rib  chiqishning  muntazam  suratda  o`tkazib  turilishi  mehnat 

unumdorligining  o`sishiga  yordam  berdi.  Davlat  buyjetiga  nazar  tashlaydigon  bo`sak  quyidagi 

sifrlarni ko`rishimiz mumkin “Ikkinchi jahon urushida SSSRni xarajarlari  bir trilion bir yuz o`n 

yetti  milyart  dollor bxarajat bo`lib bundan, olti yuz to`qson besh  milyard  dollor gitlerga qarshi, 

to`rt  yuz  yigirma  ikki    milyard  germaniya  va  boshqa  joylarga  ajratilgan    Navbatdagi  ig`voni 

ishga  solib,  Yaponiya  1937  yilning  iyulida  Xitoyga  qarshi  urush  harakatlari  boshlab,  Pekinni 

(Beypinni),  Tyatszinni  bosib  oldi.”

9

  Markaziy  Xitoyga  bostirib  kirdi,  Shanxayni,  Xitoyning 



o`sha  vaqtdagi  poytaxti  Nankinni  va  boshqalarni  bosib  oldi.  1938  yilning  oxirlarida  Yaponiya 

Kantonni, 1939 yilning  boshlarida  —  Xaynan orolini  bosib oldi. Bu faqat Xitoygagina berilgan 

zarba bo`lmay, balki Angliya, AQSH va boshqa kapitalistik mamlakatlarning ham manfaatlariga 

qarshi  qaratilgan  eng  qattiq  zarba  edi.    Ammo  na  Angliya,  na  AQSH,  Gitlerning  Yevrepadagi 

agressiyasiga  qarshilik  ko`rsatishmaganideq  Yaponiyaning  Osiyodagi  agressiyasiga  ham 

qarshilik  ko`rsatishmadi,  chunki  ular,  Yaponiya  pirovard  oqibatda  o`z  harbiy  kuchlarini  Sovet 

Ittifoqiga qarshi kurashga soladi, deb umid qilar edi.

 

 

Yaponiya  imperialistlari  haqiqatan  ham SSSR ga hujum qilishga zo`r berib tayyorgarlik 



ko`rmoqda edi. Ular to`g`ridan-to`g`ri  harbiy  ig`volar uyushtirish  yo`liga o`tib oldi  va 1938  yil 

iyulda  yapon  qo`shinlari  Vladivostokka  yaqin  joydagi  Xasan  ko`li  rayonidagi  Sovet 

territoriyasiga  bostirib  kirdi.  6-11  avgustda  sovet  qo`shinlari  yapon  agressorlarga  qarshi  zarba 

berdilar  va  uni  SSSR  territoriyasidan  uloqtirib  tashladilar.  Lekin  yapon  bosqinchilar  bu 

voqealardan  o`zlariga  tegishli  saboq  chiqarmadi.  Mongoliyapi  bosib  olish,  sovet  territoriyasiga 

yorib kirish, Sibir temir yo`l magistralini kesib o`tish va Uzoq Sharqni qirqib qo`yish maqsadida 

1939  yil  13  mayda  ular  Xalxin  Gol  daryosi  rayonida  Mongoliya  Xalq  Respublikasiga  hujum 

qildi..  Ammo  ularning  barcha  birdaniga  qaytarildi,  bunda  ular  juda  katta  talafotlar  ko`rdi.  20 

avgustda  sovet  va  mongol  qo`shinlari  qarshi  hujumga  o`tdilar.  Dushman  qo`shinlari  qurshab 

olindi va sakkiz kunlik jangda deyarli tamomila qirib tashlandi. 

     


Download 1,2 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish