Umumiy psixologiya

"Aql - buyaxshitashkiletilganbilimlartizimidir»(K.D.Ushinskiy).

YUqoridaaytibo‘tilganbarchasifatlarYosho‘zgargansario‘zgaribboradi. Ijodiyishdafikrlashningmustaqilligivatanqidiyligizarurbo‘lib, uaqliyfaoliyatningmahsuldorliginita’minlaydi.


14. 5. Ko‘nikmavamalakalarnishakllantirish

O‘quvchilarbilimlarnio‘zlashtiribginaqolmayxilma-xilko‘nikmavamalakalarnihosilqiladilar.



Fiziologikjihatdanmalakaboshmiyaningkattayarimsharlaripo‘stlog‘idahosilbo‘lib, vaqtinchaliknervbog‘lanishlariningbarqarortiziminingfunksiyasinita’minlaydi. Dinamik-stereotiplarniyaratishsharoitlaribirvaqtningo‘zidaavtomatlashganaktbilanmurakkabanalitik-sintetikfaoliyatniyuzagakeltiradi.Malakalarkishiningbilimvako‘nikmalariasosidatarkibtopadi. Malakahosilbo‘lishiningdastlabkibosqichidauningharbirqismio‘ylanganholda, diqqatbilanbajariladi. Malakalarshakllanibborgansari, ularnibajarishganisbatannazoratkamayibboradi. Shuninguchunhamma’lumbirfaoliyatniamalgaoshirishdamalakalarningahamiyatikattadir. Malakalarharakatturlarigaqarabquyidagiturlargabo‘linadi:

-harakatmalakalari;

-sensormalakalar;

- aqliymalakalar

Malakalarningnerv-fiziologikasosidinamikstereotiplardir. Buningnatijasidanafaqatmalakalar, balkiko‘nikmalarhamyuzagakeladi.SHaxsdamalakalarshakllanishidaquyidagiqonuniyatlarko‘zgatashlanadi:

1. Malakahosilbo‘lishiningnotekisjarayoni. Bu
mashqlarningegrigrafigidanamoyonbo‘ladi.

2. Malakalarningko‘chishi. Ijobiymalakalarningyangilarini
shakllanishigata’siriko‘chishdeyiladi. Malakalardagisalbiyta’siresainterferensiyadebataladi, bundaeskimalakayangisiningshakllanishigahalaqitberadi.

3. Malakaniprogressivvaregressivligi - malakauzoqvaqtmiqdoridaxizmatqilishiuchunundanfoydalanishlozim. Aksholdadeavtomatlashtirishyuzagakelib, zarurharakatlaro‘ztezligi, yangiligi, aniqligivaavtomatlashtirilganharakatlarnita’minlovchixususiyatlariniyo‘qotadi.


Ko‘nikmaeksteriorizatsiyaqilishni – bilimlarningjismoniyharakatgamujassamlashu-vinitaqozoetadi.Uningboshlanishnuqtasiaxborotningyuksakdarajada, ya’niongdaqaytaishlanishidaniboratdir. Amaliyharakatlarninganashuyuksakdarajadagifaoliyatinatijalaribilanyo‘naltiribturilishiesauningyakuninitashkiletadi.

Ko‘nikmavamalakalarxatti-harakatuslubibo‘laturib, ma’lumfaoliyatturigaqarabishlabchiqarish, o‘quv, ijtimoiy, sport, tashkiliy, texnikfaoliyat, ilmiyfaoliyat, san’atsohasidagiko‘nikmalarvaboshqalarbo‘lishimumkin. Lekin, barchafaoliyatturlaridaqo‘llaniladiganko‘nikmavamalakalarmavjud: bular - harakat, sensor, aqliyko‘nikmavamalakalardir. Harakatko‘nikmalarigajismoniymehnat, sportvao‘quvko‘nikmalari (xatyozish, tezo‘qishvahokazo) kiradi.

Sensorko‘nikmavamalakalargao‘lchov, yorug‘lik, ovozvasimvolikma’lumotlarnitezvato‘g‘riqabulqilishbilanbog‘liqbo‘lganvaboshqarishmarkazlaridatakrorlabborishlarkiradi.

Akliyko‘nikmavamalakalarga - kuzatishusullari, malakalarnirivojlantirish, og‘zakivayozmahisob-kitobniishlabchiqish, harakatlargayo‘naltirish, kitobbilanishlash, arxivmateriallariniyig‘ish, ilmiytajribao‘tkazishvahokazo. Malakalarmashqqilishnatijasidayuzagakeladi, ya’nibundamaqsadsariyo‘naltirilgan (doimiy) qaytarishmustahkamlashgaolibkeladivasamaraliusullarasosidaqayta-qaytaqaytarilishiamalgaoshiriladi.Insontomonidanegallanganko‘nikmavamalakalaryangiko‘nikmalarnishakllantirishigata’sirko‘rsatadi.

Odatlarniinsonningmadaniyvaaxloqiyxulqidaahamiyatikatta. Odatlarbilim, ko‘nikmavamalakalarasosidatarkibtopib, ulardanfarqlio‘laroq, ijobiyhamdasalbiybo‘ladi. Masalan, mehnatsevarlikodatiijobiy, dangasalikodatisalbiydir. Odatningfiziologikasoslariboshmiyayarimsharlarqobig‘idahosilbo‘lgandinamikstereotiplardir.

Ta’limboshqariladiganjarayonbo‘lib, bundaharbirbolaningharakatiqadamba-qadamnazoratqilinadi, o‘qituvchiharbirbosqichdao‘quvchiningbilimlarinimalakalarinio‘zlashtirishhaqidaaxborotolibturadi, yangimaterialavvalgimaterialnio‘zlashtirishgaqarabtaqdimetiladi.