Umumiy psixologiya fanidan

Har qanday madaniyat uchun asoslar 
Shaxsning turdagi xulq-atvori tashqi dunyo bilan ma’lum bir o‘zaro ta’sirdir, 
lekin dunyoning barcha qismlari bir-biri bilan o‘zaro ta’sir qiladi. 
Shuning uchun biz xatti-harakatlar deb ataydigan narsa reaktsiyalarning 
ma’lum bir sinfi bo‘lishi kerak. Bu haqda gapirishga kelganda, u atrofdagi haqiqat 
bilan maqsadga muvofiq o‘zaro ta’sirni nazarda tutadi. Demak, agar biz ko‘rib 
chiqilayotgan shaxs qaysi maqsad sari intilayotganini ko‘rsak, unda biz bu 
odamning harakatlari haqida gapiramiz. 
Barcha tirik mavjudotlarning ehtiyojlarini ko‘rib chiqing, ular tufayli 
ularning xatti-harakati shakllanadi:

O‘z-o‘zini saqlash. Bu instinkt oziq-ovqat izlashda yoki salbiy ta’sirlardan 
qochish uchun namoyon bo‘ladi. 

O‘z turingizni ko‘paytirishga intilish. Ko‘payish bilan bog‘liq bo‘lgan inson 
harakatlarining uslubi juda murakkab va juda g‘alati shakllarni oladi. 
Hayvonlarning o‘ziga xos juftlash marosimlari mavjud va odamlarda ko‘payish 
istagi va u bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsning xatti-harakati u yashaydigan 
jamiyatdagi ierarxiyadagi o‘rni bilan chambarchas bog‘liqdir. Ierarxiyadagi 
mavqei qanchalik baland bo‘lsa, insonning nasl qoldirib, uni tarbiyalash imkoniyati 
shunchalik ko‘p bo‘ladi. 

Xavfsizlikka intilish. Bu boshpana izlash yoki qurishda, shuningdek, kelajak 
uchun oziq-ovqat va moddiy boyliklarni to‘plashda namoyon bo‘ladigan o‘z 

---

11 
yashash sharoitlarini ta’minlash istagi. Bunda insonning xatti-harakati o`zi 
yashagan jamiyatda orttirilgan xohish-istaklariga qarab namoyon bo`ladi. 

Insonga xos bo‘lgan intilishning yana bir turi - bu insonning nasl va hatto 
jamiyat a’zolariga g‘amxo‘rlik qilish bilan bog‘liq harakatlaridir. 

Poklik istagi bilan bog‘liq xatti-harakatlar insoniyatning cheklangan soniga 
xosdir. Poklik - insonning yashashi uchun muayyan sharoitlarni yaratish yoki 
ma’lum bir hayot sifatiga intilish. 

Murakkab ruhiy tashkilot bilan bog‘liq bo‘lgan shaxsning xatti-harakati. 
Inson voqelik qiyofasi inson o‘zini topadigan atrofdagi dunyoga mos kelishini 
ta’minlashga intiladi. 

Shaxsning turdagi xulq-atvorini qurish yuqorida sanab o‘tilgan oltita asosiy 
ehtiyojga asoslanadi. Madaniyat esa inson ehtiyojlarining o‘ziga xos bo‘lmagan 
tashkilotidir. 

Ko‘rinib turibdiki, har bir madaniyat insonga xos bo‘lgan barcha tabiiy 
ehtiyojlarni hisobga olishi va namoyon bo‘lishi uchun imkoniyatlar yaratishi kerak. 
Turlarning ehtiyojlari ko‘pincha madaniyat tomonidan nazorat qilinadi yoki 
bostiriladi. 
