Umumiy pedagogika fanidan 8-Mavzu: Tarbiya jarayoni, tarbiya qonuniyatlari va oila tarbiyasi

Oilaning tasnifi, ularning rivojlanish yo‘nalishlari

Oilaning mohiyati va vazifalari dunyodagi barcha halqlar uchun bir xildir. Lekin uning tashkil topishi, taraqqiy etishi va oiladagi vazifalarni bajarish jarayonlari har bir halqda alohida, o‘ziga xos xususiyatga ega.

Mustaqillik munosabati bilan o‘zbeklarning oilaviy hayotida istibdod yillarida ta’qiqostida bo‘lgan ba’zi xususiyatlarni tiklash masalasi halqilinmoqda. Masalan, tarixan tashkil topgan hovlining tashqi va ichki hovliga bo‘linishi — halqning milliy ruhini, iymonu e’tiqodini, toatu ibodatini aks ettirgan.

Oila haqida bir necha xil tushunchalar mavjud: birinchidan, oila-bu nikoh va qon-qaridoshchilikni asoslangan kichik ijtimoiy guruh, uning a’zolari birgalikda yashaydilar va uy ishlarini bajaradilar, bir-biriga nisbatan o‘zaro majburiyatlar bilan birlashganlar. Ikkinchidan, oila bu-ijtimoiy institut bo‘lib unda odamlar o‘rtasida o‘zaro munosabatlar barqaror mustahkam shaklda bo‘ladi. Ana shu o‘zaro munosabatlar doirasida odamlarning kundalik hayoti asosiy qismi amalga oshiriladi: intim munosabatlari,farzand ko‘rish va bolaning boshlang‘ich ijtimoiylashish, tarbiyalash, tibbiy hizmat ko‘rsatish va boshqalar.

Oila-nikoh munosabatlari insoniyatga qadim davrlardan ma’lum. Neolit davridayoq (15-20 ming yij ilgari) ongli inson paydo bo‘lganda, odamlar jamoasi paydo bo‘lgandayoq ularning birgalikda xo‘jalik yuritishdagi va bola tarbiyalashdagi vazifalari tabiiy jinsiyligi, yoshiga qarab (erkak, ayol) ajratilishiga asoslangan. Tarixda qayd etilgan oilaviy munosabatlarda farqlar bo‘lishiga qaramay hamma oilalarni birlashtiradigan qanadydir umumiylik bor. Bu oilaviy tarzda hayot kechirishdir, bunda insoniyat yashashning yagona imkoniyatini topgan.

Hamma davrlarda ham oila o‘zining bolalarini tarbiyalashda yordam olishga talabni his etgan. Tarix ko‘rsatishicha odamlar katta oilalar bilan yashaganlarida oilaviy hayotning zarur bo‘lgan bilim va ko‘ikmalari avloddan-avlodga tarbiyaviy ravishda va oddiy kundalik o‘tib ketgan.

Zamonaviy rivojlangan jamiyatda avlodlar o‘rtasidagi oilaviy aloqalar buzilmoqda. SHuning uchun jamiyat oila tashkil etish va bolalarni tarbiyalash haqidagi zarur bilimlarni etkazish bo‘yicha ishlarni o‘z zimmasiga oladi. Hozirgi paytda ota-onalarga mutaxasis psixologlar, ijtimoiy ishlar xodimlari, ijtimoiy pedagoglar va bolalarni tarbiyalash bo‘yicha boshqa mutaxassilarning yordamlari zarur. Ana shu mutaxassilarning yordamiga faqat notinch, yomon sharoitdagi oilalar emas, bugungi kunda tinch, yaxshi oilalar ham muhtojlar.