imkoniyatlarini hisobga olishi darkor. Sababi bugun o‘sib kelayotgan yosh avlod shunday
bilim, tafakkur sohibi bo‘lishi kerakki, ertaga u qo‘rqmay Vatan yukini o‘z zimmasiga
to‘liq tushuntirgan o‘qituvchi emas, balki o‘quvchilariga ishlash uchun sharoit va erkinlik
yaratishga erishgan, ularni mustaqil fikrlashga o‘rgatgan o‘qituvchigina chin ma’nodagi
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi qabul qilingan kunning 25 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi
3. R.Ishmuhammedov, M.Yuldashev “Ta’lim va tarbiyada innovatsion pedagogik
513
"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"
xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari
O‘QUVCHILARNING MA’LUMOTLARNI QABUL QILISH DARAJALARINI
INOBATGA OLGAN HOLDA TA’LIM BERISH VA BAHOLASH
Xayitova Umidaxon Mansurovna,
Farg‘ona viloyati O‘zbekiston tumani 42-umumiy o‘rta ta’lim maktabi boshlang‘ich sinf
o‘qituvchisi
Har bir o‘qituvchi o‘qitayotgan o‘quvchilarining bilim samaradorligi yuqori
bo‘lishini istaydi va shunga erishish uchun harakat qiladi. Biz xohlaymizmi yo‘qmi
o‘quvchilarning qabul qilish darajasini shartli ravishda 3 toifaga ajratamiz. Bolalarning
ma’lumotlarni qabul qilish darajalari bunday har xilligining sababi biz bilamizki, ularning
ota-onalaridan olgan genlari va oilaviy muhit ta’siridir.
Birinchi toifadagi o‘quvchilar—ota-onalari ziyoli bo‘lgan yoki oliy o‘quv yurtida
o‘qimagan bo‘lsalar ham o‘rta maktabda a’lo baholarga o‘qigan, farzandlarini o‘zlari
o‘qiyolmagan oliy o‘quv yurtlarida o‘qishlari uchun barcha shart-sharoitlarni yaratishga
harakat qiladigan insonlarning farzandlari. Bu ota-onalar farzandlari qachon va qaysi
mavzuda savol bersa, tushuntirib, ko‘rsatib, oqibatidagi natijani isbotlab berish orqali
ularda tushuncha va tasavvur hosil qiladilar. Bu oilada albatta ilmiy va badiiy kitoblar
bo‘lishini biz bilamiz. Farzandlar esa bu kitoblarni qiziqib “titkilashini”, ota-onalari, bu
sening yoshingga mos emas, hali bularni o‘qib tushunmaysan, deb yoshiga mos kitoblar
olib bersada, bolaning xayoli hozircha taqiqlangan kitoblarda turishini, tezroq o‘qib-
o‘rganib, tezroq shu kitoblarni o‘qish uchun ruxsat tegishini xohlab, ilm olishga intilish
tuyg‘usi oiladayoq shakllanishini ham yaxshi bilamiz. Bu o‘quvchilarni dars jarayonida
onasining ozuqa tashlashini sabrsizlik bilan kutayotgan polaponlarga o‘xshatsa bo‘ladi.
Ularga bilim berganingiz sari, shu xalosmi, deyayotgandek tuyuladi. Aslida ham shunday.
Bu toifadagi o‘quvchilar ma’lumotlarni mustaqil qabul qila oladi, ularga yo‘nalish berilsa
bas, ozgina turtki berilsa, berilgan ma’lumotga o‘zlari tasavvur hosil qilib bo‘ladi va shu
ma’lumotni aynan o‘zlari hosil qilgan tasavvur asosida eslab qoladilar. Ma’lumot
yuzasidan berilgan topshiriqlarni mustaqil bajara oladilar va hayotda qo‘llay oladilar. Bu
o‘quvchilarga o‘qituvchi deyarli energiya sarflamaydi.
Ikkinchi toifadagi o‘quvchilar—ota-onalaridan bittasi ziyoli bo‘lgan yoki oliy
o‘quv yurtida o‘qimagan bo‘lsalar ham o‘rta maktabda a’lo baholarga o‘qigan
insonlarning farzandlari. Bu o‘quvchilarga ma’lumotlarni to‘liq tushuntirish orqali ularda
tasavvur hosil qilinadi. Ma’lumot yuzasidan berilgan topshiriqlarning bajarilishini
o‘qituvchi ko‘rsatib bersagina shunga o‘xshash topshiriqlarni bajara oladi. Berilgan
ma’lumotdan hayotda qayerlarda, qanday hollarda va vaziyatlarda qo‘llanilishiga
o‘qituvchi misollar keltiradi va o‘quvchi shu misollarni tasavvur qilish orqali yodda
saqlab qolgan holda hayotda qo‘llaydi. Bu o‘quvchilarga o‘qituvchi o‘z zimmasidagi
vazifa darajasida energiya sarflaydi.