Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

615

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

 

Multimediali  ta’lim  nazariyasida  –  ta’lim  jarayonida  optimal  samaradorlikka 

faqatgina verbal va vizual materiallar birgalikda, bir vaqtda berib borilgandagina erishish 

mumkin deyiladi.  

Multimediali  ta’lim  nazariyasi  shu  sohada  ko‘plab  tajribalar  o‘tkazgan,  uning 

samaradorligini  isbotlagan  pedagog-psixolog  Richard  Mayer  tomonidan  yaratilgan. 

Multimediali  ta’limda  o‘quvchining  miyasi  bir  vaqtning  o‘zida  ikki  turdagi  axborotni 

o‘zlashtiradi:  vizual  va  tovushli.  Nazariy  jihatdan  bu  ikki  axborot  oqimi  bir-birining 

o‘rnini  egallashga,  ustunlik  qilishga  harakat  qilishini  taxmin  qilish  mumkin.  Lekin 

psixologik  tadqiqotlarga  ko‘ra  verbal  tarzda  yetkazilgan  ma’lumotlar  vizual  tasvirlar 

bilan birga qo‘llanilsa, axborotni o‘zlashirish ko‘rsatkichi ortadi.  

 

Verbal va vizual axborot birgalikda taqdim etilganda yuqori samara berishi Allan 

Paivio  ilk  bor  taklif  etgan  va  Richard  Meyer  tomonidan  birinchi  marta  multimediali 

ta’limda  qo‘llanilgan  ikki  yoqlamali  ikodlashtirish  nazariyasida  ham  o‘z  tasdig‘ini 

topgan. Meyer va uning tarafdorlari multimediali ta’limni guruhlarda ikki xil tarzda sinab 

ko‘rishgan. Birinchi guruhlarga ular o‘qitilayotgan mavzulardagi vizual axborotlarning 

tasvirlari ularni izohlovchi matn va audio materiallar bilan birgalikda, bir vaqtda berib 

borilgan.  Ikkinchi  guruhda  esa  aynan  shu  mavzularni  tushuntirish  jarayonida  vizual 

axborot uni izohlovchi matn va audio materiallar alohida tarzda taqdim etilgan. Ikkinchi 

guruhdagi ta’lim jarayonini monomediali ta’lim, deyish mumkin (faqatgina vizual tarzda 

olib  borilgan).  Tadqiqot  natijasidagi  so‘nggi  tekshirishlar  birinchi  guruh 

qatnashchilarining  ikkinchi  guruhga  nisbatan  yuqori  darajadagi  o‘zlashtirishga 

erishganligini  ko‘rsatgan.  Demak,  ta’lim  oluvchiga  yetkazilayotgan  vizual  materiallar 

verbal  ma’lumotlar  bilan  parallel  ravishda  berib  borilsa,  bu  ishtirokchining  miyasi 

tomonidan  ma’lumotni  o‘zlashtirishga  qaratilgan  yuklanishini  kamaytiradi  va 

ma’lumotni  o‘zlashtirib  eslab  qolishni  osonlashtiradi.  Meyer  bu  jarayonni  “Modallik 

effekti”  yoki  “modallik  printsipi”  deb  atagan.  Bu  effektni  Rower  Point  dasturida 

tayyorlangan  taqdimot  yordamida  o‘tkazilayotgan  darsda  qo‘llaydigan  bo‘lsak,  siz 

tasvirlarni joylashtirganda uni izohlovchi matnni birgalikda joylashtirishingiz va ayni shu 

tasvirni  ifodalovchi  matnning  asosiy  qismini  verbal  tarzda  gapirib  berishingiz  zarur 

bo‘ladi. Bu: 

−  diqqatni jamlaydi va o‘ziga tortadi; 

−  siz  tushuntirayotgan  ma’lumotni  yaxshi  tushunishi  va  o‘zlashtirishiga  yordam 

beradi; 

Lekin shuni ham esdan chiqarmaslik kerak-ki, tasvir, audio material berib borilishi 

jarayonida  o‘qituvchi  aytib  o‘tayotgan  ayni  ma’lumotning  matn  holidagi  ko‘rinishini 

to‘liq  holda  dars  taqdimotining  sahifalariga  joylashtirib  berib  borish  mumkin  emas. 

O‘quvchini  bir  vaqtda  bir  xil  ma’lumotni  o‘qishi  va  eshitishi  uning  o‘zlashtirish 

samaradorligini  oshirmaydi.  Aksincha,  Sviller  Chandler  tomonidan  izohlangan 

diqqatning  bo‘linish  effektiga  olib  keladi.  Beriladigan  vizual  materiallarda  ekranga 

---