Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

569

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

ommaviy  axborot  vositalari  va  internetdan  ma’lumotlarni  qidirishni  va  tanqidiy  baho 

berishni o‘rganish; 

manbalardan foydalana olish va ularga murojaat qilish; 

matn bilan ishlashda turli xil o‘qish malakalarini qo‘llash. 

Maktab  o‘z  o‘quvchilariga  o‘z  bilimlarini  kundalik  hayotda  qanday  qo‘llashni 

o‘rgatishi kerak. O‘qish savodxonligi yo‘nalishi bo‘yicha matn o‘quv jarayonida alohida 

o‘rin  tutadi.  Bu  nafaqat  o‘quv,  balki  shaxsning  ma’naviy  va  axloqiy  fazilatlarini 

shakllantirishda tarbiyaviy vazifalarni ham bajarishga yordam beradi. Badiiy matn izchil 

nutqni  rivojlantirishda  mashqlar  uchun  asos  bo‘lib  xizmat  qiladi.  Matnni  idrok  etish 

qobiliyatini takomillashtirishning asosiy usuli matnni tahlil qilishdir. 

6  –  sinf  ona  tili  darsligida  matnning  tasviriy  matn,  hikoya  matni  va  muhokama 

matni  kabi  uchta  turi  o‘rganiladi.  Bu  esa  ko‘pincha  badiiy  matnlarga  xos  xususiyatlar 

bo‘lib,  kundalik  hayotda  uchraydigan,  hayotiy  vaziyatlar  bilan  bog‘liq  matnlarning 

barcha  turini  qamrab  ololmaydi.  Maktab  ona  tili  darslarida  o‘quvchilarga  matn  turlari 

haqida  ma’lumot  berish,  ularda  matn  turlarini  farqlay  olish  ko‘nikmasini  hosil  qilishi, 

matndagi asosiy va yordamchi fikrlarni bir – biridan ajrata olishni o‘rgatishi kerak. Ta’lim 

sifatini baholash bo‘yicha xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning o‘qish savodxonligi ham 

aniqlaniladi va bunda quyidagilarga e’tibor qaratiladi: 

O‘qish savodxonligida tekshiriluvchi beshta jihat: 

• 

Matn mazmunini to‘liq tushunishi 

• 

Matndagi axborotni topa olishi 

• 

Matnni sharhlay olishi 

• 

Matn mazmuni haqida fikr yuritishi 

• 

Matn shakli haqida fikr yuritishi 

Bu  jihatlar barchasi bir-biri  bilan  uzviy  bog‘liq. Bir  jihatini bilish,  keyingi  jihati 

uchun  muhim  hisoblanadi.  Matnning  har  bir  jihatini  bilish,  uning  to‘liq  tushunilishini 

ta’minlaydi. 

O‘quvchilar bilimini baholashga asoslangan xalqaro tadqiqotlarda qo‘llaniladigan 

topshiriqlarda matnning barcha turlaridan foydalaniladi. Ba’zan matnning hech bir turiga 

mos kelmaydigan matn turlari ham uchraydi. Tadqiqotlar o‘quvchilarning matn turlarini 

farqlay  olish  malakasini  tekshirmaydi,  balki  matnni  o‘qish  orqali  turli  hayotiy 

vaziyatlarda  qo‘llaniladigan  ma’lumotlarni  tushunib  olish  va  ahamiyatli  jihatini  ajrata 

olishini o‘rganadi. Quyida matn turlari haqidagi ba’zi ma’lumotlarni keltirib o‘taman. 

 

MATN TURLARI 

1. Yaxlit matnlar. 

11. 

Tavsifiy matnlar (badiiy tavsifiy, texnik tavsifiy) 

12. 

Hikoya matnlari (hikoya, hisobot, reportaj) 

13. 

Tushuntiruvchi matnlar 

---