Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

207

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

ajratuvchilar boyitilmagan yog‘ kislotalarining uglerod bog‘larini uzadi, yakka-yakka radikal 

moddalar  hosil  qiladi  va  ulardan  himoya  qiluvchi  E  vitaminini  yo‘q  qiladi.  Bu  jarayondan 

o‘tgan  zig‘ir  urug‘i,  kungaboqar  va  jo‘xori  yog‘lari  kabi  o‘simlik  yog‘lari  saraton,  qandli 

diabet,  jigar  kasalliklari  va  miyada  yuzaga  keladigan  muammolarga  sabab  bo‘ladi. 

Ekstraksiyadan  keyin  ba’zi  yog‘lar  gidrogenlashtiriladi.  Margarinlar,  butkul  va  qisman 

gidrogenlashtirilgan o‘simlik yog‘lari bu guruhga kiradi. 

Gidrogenlashtirilgan yog‘lar. 

Kungaboqar, jo‘xori, paxta yog‘i kabi yog‘lar yonish darajasini ko‘tarish, chidamli holga 

keltirish va toza saqlash muddatini uzaytirish uchun gidrogenlashtiriladi. Gigrogenlashtirish – 

suyuq  yog‘larning  molekulyar  tarkibiga  yuqori  bosimda  katalizator  bilan  gidrogen  atom 

qo‘shib, suyuq yog‘larning kimyoviy tarkibini o‘zgartirishdir.  

1940-yillardan  boshlab  qilingan  tajribalarning  ko‘rsatganidek,  gidrogenlashtirilgan 

yog‘lar  saraton,  yurak  va  qon  tomir  kasalliklari,  qandli  diabet,  obezit  (semizlik),  yuqori 

xolesterin,  immunitet  tizimi  kasalliklari  va  boshqa  bir  qator  muammolarning  sababchisidir. 

Margarin  ishlab  chiqaryotganda  kungaboqar,  loviya,  xurmo  va  jo‘xori  kabi  turli  o‘simlik 

yog‘lari  aralashtiriladi  va  nikel  katalizatori  bilan  gidrogenlashtiriladi.  Bu  jarayonda  yog‘da 

erigan gliserol va lesitin (cho‘chqa gliseroli va lesitini bo‘lishi mumkin) kabi emulgatorlar, A, 

D, E vitaminlari va margaringa ta’m va hid beradigan saryog‘, zayrun aromati kabi tabiiyga 

o‘xshash aromatlar qo‘shiladi. Sitrik, laktik kislota, kaliy sorbat kabi turli saqlovchi moddalar, 

suv, yog‘siz sut kukuni, tuz qo‘shib aralashtiriladi. Buning natijasida margarinning kimyoviy 

tarkibi  bilan  plastmassaning  kimyoviy  tarkibi  o‘rtasida  faqatgina  bir  molekula  farq  qiladi. 

Sintetik  modda  xususiyatlariga  ega  bo‘lgan  margarinni  inson  yoki  hayvon  hazm  tizimining 

hazm qilishi imkonsizdir.  

Qanday yog‘larni iste’mol qilmaslik kerak? 

Qizdirilgandan keyin turib qolgan yog‘da yoki qayta ishlangan ozuqalardagi yog‘da yog‘ 

oksidlanishi bilan toksik xususiyatdagi peroksidlar va mustaqil radikallar kelib chiqadi, bu esa 

o‘ta  xavflidir.  Shu  sababdan  qovurilgan  va  turib  qolgan  bodom,  pista  va  araxis,  chips, 

pechenye,  turib  qolgan  tayyor  taomlar  va  quvurilgan  bittadan  ortiq  marotaba  qo‘llangan 

yog‘larni  iste’mol  qilish  to‘g‘ri  emas.  Bodom,  pista  va  araxis  kabi  mahsulotlarni 

qovurilgandan  so‘ng  kuttirmasdan  yeyish  kerak.  Pishirish  jarayonida  mustaqil  radikal 

moddalar yuzaga kelishi sababli tabiiy o‘simlik yog‘larini ham bir marta ishlatish kerak.  

Hayvon yog‘lari, ya’ni boyitilgan yog‘lar esa unchalik xavfli emas. Go‘sht o‘z yog‘i bilan 

pishirilsa, hazm bo‘lishi oson kechadi. Go‘sht o‘zidan boshqa yog‘da yaxshi hazm bo‘lmaydi. 

Hayvon ichi va quyruq yog‘larining go‘shtsiz hazm bo‘lishi qiyin kechadi.  

Miyamizning  60%  yog‘  kislotalaridan  tashkil  topadi. Buning  yarmi  boyitilmagan  yog‘ 

kislotalari,  qolgan  yarmi  esa  boyitilgan  yog‘  kislotalaridir.  Boyitilgan  yog‘lar  hujayra 

devorining  50%ni  tashkil  qiladi  va  hujayra  metabolizmida  muhim  rol  o‘ynaydi.  Ular 

suyaklarga  kalsiy  kelishini,  jigarning  toksinlardan  himoyalanishini  ta’minlaydi  va  yaxshi 

xolesterin miqdorini oshiradi. Bundan tashqari, hazm tizimi a’zolarini zararli bakteriyalardan 

---