Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 7-sinfi uchun darslik-majmua

Turdi  Farog‘iy
(Taxminan  XVII  asr 
o‘rtalarida  tug‘ilib, 
1699–1700­yillarda 
vafot  etgan)

---

217
isyonni  bostirish  uchun  yuborilgan  abdulaziz  otasiga 
хiyonat  qilib,  qo‘zg‘olonchilarga  qo‘shildi.  Ular  bilan  Bu-
хoroga  yurish  qi lib,  taхtni  egalladi.  Nodirmuhammadning 
boshqa  o‘g‘li  Subhonquli  bilan  taхtni  qaytarish  harakatlari 
natija bermaydi va u hajga ketishga majbur bo‘ladi.
Aka-uka  o‘rtasidagi  taхt  talashishlar  Abdulazizхonning 
ham Buхoroni tashlab haj safariga jo‘nashi bilan yakun topdi. 
U  otasiga  ravo  ko‘rgan  qismat  endi  o‘zining  boshiga  tush-
di.  Хalq  otasiga  tik  boqqan  Abdulazizdan  insof  va  adolat 
ko‘rmaganidek,  akasiga  tig‘  ko‘targan  subhonquli  davrida 
ham ro‘shnolik topmadi.
1681-yilda  samarqand  yaqinidagi  miyonko‘lda  unga 
qarshi qo‘zg‘olon ko‘tarildi. qo‘zg‘olonchilar orasida yakdil-
lik  bo‘lmay,  bir  qismi  хonga  taslim  bo‘ldi.  Ikkinchi  qismi 
Хo‘jand va O‘ratepa hokimi Rahimbiy yuzdan yordam so‘rab, 
kurashni davom ettirdi. madad kelmay, mag‘lubiyatga uchra-
dilar. turdi mana shu ikkin chi qism orasida edi. Chunki unin g 
tabiatiga  zolimga  bo‘ysunish,  zulm  bilan  kelishish  yot  edi. 
Umrining  so‘nggi  davrini  Хo‘jandda  Oqbo‘tabiy  huzurida 
muhtojlikda o‘tkazadi. quyida ana shu millatparvar, haqparast 
shoir ijodi namunalaridan bahramand bo‘lasiz. 
G‘AZAllAr
tor ko‘ngullik beklar, manman demang, kenglik qiling,
to‘qson ikki bovli
1
 o‘zbak yurtidur, tenglik qiling.
birni qipchoq-u Xito-yu, birni yuz, nayman demang,
qirq-u yuz, ming son bo‘lub, bir xon oyinlik
2
 qiling.
bir yaqodin bosh chiqorib, barcha bir to‘ng‘a kirib,
bir o‘ngurlik
3
, bir tirizlik
4
, bir yaqo, yenglik qiling.
1
 
Bоv
 – bоg‘, shоh, urug‘.
 
2
 
Оyin
 – rusum, оdat.
 
3
 
O‘ngur
 – to‘nning etagi, bar. 
4
 
Tiriz
 – to‘nning yеlka qismi.
 

---

218
kim qo‘yubdur, uhdayi o‘z mulkungizdin chiqmayin,
ikki, uch, to‘rt da’vosin etmakni ko‘tahlik
1
 qiling.
mardlar maydon chekib, rangin ko‘tarib zaxmlar
2
,
sizga yo‘q, ul javhar-u yuzga upo-englik
3
 qiling.
1.
 she’rda  beklar  nega  «tor  ko‘ngullik»  deb  sifatlanmoqda? 
«kenglik  qiling»,  «tenglik  qiling»  chaqiriqlari  ma’nosini 
shoir yashagan davr voqealariga bog‘lab tushuntiring.